SERRA RADIO ΤΡΟΠΟΙ ΑΚΡΟΑΣΗΣ

Το παραδοσιακό-ποντιακό ραδιόφωνο του ομίλου ICONRADIO.(http://www.serraradio.com/...) https://serraradiopontos.blogspot.com/... ΠΛΑΤΦΟΡΜΕΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ SERRA RADIO: https://liveonlineradio.net/serra-radio https://onlineradiobox.com/search?cs=gr.serrani&played=1... http://live24.gr/radio/generic.jsp?sid=3767 [http://www.e-radio.gr/Serra-Internet-Radio-i922/live](http://www.e-radio.gr/Serra-Internet-Radio-i922/live...) Μην ξεχνάτε ότι μπορείτε να ακούσετε τον αγαπημένο σας σταθμό και από τις mobile εφαρμογές του E-Radio για iPhone, iPad, Android, Huawei, Windows και Amazon Kindle! στην κατηγορία "παραδοσιακά" http://multiradio.gr/... στην κατηγορία "παραδοσιακά" http://www.radiosmart.gr/live.php?st=1890... https://streamfinder.com/streaming.../serraradio/79781/...

Χαψία, τα ψάρια των Ποντίων

Ο Εύξεινος Πόντος ευνοούσε τη μεγάλη αφθονία σε ψάρια κάθε είδους. Όμως ακόμα και τα ποτάμια της Ποντιακής γης ήταν γεμάτα ψάρια. Ήταν τόσο μεγάλη η αφθονία τους, που σύμφωνα με τις διηγήσεις τους, τα έπιαναν με τα καλάθια. Το δημοφιλέστερο όμως ψάρι ήταν τα χαψία… Η αλιεία ψαριών στον Πόντο Ένα είδος σαρδέλας που ζει αποκλειστικά στην Μαύρη θάλασσα. Οι Πόντιοι δεν είχαν τα μέσα να ψαρεύουν μεγάλα και ακριβά ψάρια. Επίσης δεν διέθεταν τα μέσα της εμπορίας τους. Έτσι περιορίζονται κυρίως στην αλίευση των χαψιών. Ο τρόπος αλιείας ήταν αρκετά πρωτόγονος, αλίευαν με ένα πυροφάνι από δαδιά. Τα χαψία ήταν το πιο φτηνό προϊόν της Μαύρης θάλασσας και μαζί με τα φασόλια και τα καλαμπόκια αποτελούσαν την βασική τροφή των φτωχότερων τάξεων. Την περίοδο της μεγάλης αφθονίας ήταν πάμφθηνα και τα χρησιμοποιούσαν ακόμα και σαν λίπασμα των χωραφιών. Οι φτωχοί τα μετέφεραν στην πλάτη, οι πλούσιο με τα άλογα. Την εποχή της μεγάλης αφθονίας (από Νοέμβριο ως τον Φεβρουάριο) κατέβαιναν στο γιαλό μαχαλάδες – μαχαλάδες και μετέφεραν στα χωριά τους μεγάλες ποσότητες χαψιών, για να τις παστώσουν. Ήταν ένα πραγματικό πανηγύρι όλο αυτό. Κάτι σαν τον τρύγο του Οκτωβρίου. Το κούλισμα Όταν έφταναν στα χωριά τους γινόταν το «κούλισμα». Μαζεύονταν οι γυναίκες σε κάθε γειτονιά και έκοβαν τα κεφάλια των ψαριών, αυτό λεγόταν «κούλισμα». Κάθονταν οι γυναίκες γύρω από το μεγάλο τραπέζι, άναβαν τη φωτιά, τη λάμπα και ξεκινούσε η εργασία μέχρι αργά το βράδυ. Πάνω στο τραπέζι έριχναν συνεχώς τα χαψία από τα καλάθια. Οι γυναίκες περνούσαν πολύ όμορφα με όλη αυτή την διαδικασία. Ήταν μια αφορμή κοινωνικής συνάθροισης και επικοινωνίας μεταξύ τους. Οι κουβέντες περιστρέφονταν κυρίως γύρω από τα χαψία. Σχολίαζαν το μέγεθος, τη φρεσκάδα τους, την τιμή τους και πολλά άλλα. Επειδή η νύχτα τραβούσε σε μάκρος, συνέχιζαν με τραγούδια, ανέκδοτα, αινίγματα και παραμύθια. Πολύ δημοφιλές ήταν το τραγούδι για τα χαψία και την μάνα τους. Κατά το οποίο οι νέες έκαναν τα χαψία και οι μεγαλύτερες τη μάνα τους. Λίγο πριν το τελείωμα σηκωνόταν η μεγαλύτερη γυναίκα του σπιτιού, διάλεγε τα καλύτερα χαψία, τα τηγάνιζε και μετά το τελείωμα έτρωγαν. Πολλές φορές περνούσαν τα μεσάνυχτα και έτσι κοιμόντουσαν όλες μαζί στο σπίτι. Μελίπαστα & βαρύπαστα Με το ξημέρωμα της μέρας, έπλεναν καλά – καλά τα χαψία και τα αλάτιζαν. Όσα επρόκειτο να τα φάνε σύντομα τα έλεγαν «μελίπαστα». Τα άφηναν 4-5 μέρες να σιτέψουν πρώτα και μετά τα αλάτιζαν. Ενώ όσα επρόκειτο να τα διατηρήσουν, τα πάστωναν με μπόλικο αλάτι και τα έλεγαν «βαρύπαστα». Μαζί με το αλάτι έβαζαν και λίγα φύλλα δάφνης, μαύρο πιπέρι και λεμονόφλουδες. Μετά το αλάτισμα τα τοποθετούσαν μέσα σε γκαζοτενεκέδες ή βαρέλια και τα έβαζαν στις αποθήκες τους. Χαψοπίλαβον – Χαψοτήγανο κλπ Τα φρέσκα χαψία τα τηγάνιζαν με βούτυρο ή τα μαγείρευαν με πολλούς τρόπους: «χαψοπίλαβον», «χαψόπιτα», «χαψολάβασο», «χαψοφούστορο», «χαψοκολόγκυθο» κλπ. Το «χαψολάβασον» το προτιμούσαν στην Τραπεζούντα. Έφτιαχναν ζύμη από καλαμποκίσιο αλεύρι, άνοιγαν τη ζύμη, την μισό έψηναν και μετά έβαζαν από πάνω τα χαψία. Πολύ νόστιμο ήταν και το «χαψοτήγανο». Χυλός από καλαμποκίσιο αλεύρι και μέσα μπουκιές από παστά χαψία τηγανίζονται. Χαψία βάλον σο πλακίν, εσέν λέγω Ηλία, ξύσον κι ολίγον λαδόπον να γίνταν μερακλία… Γιώτα Ιωακειμίδου

e-Pontos.gr: Γράμμα από τον Πόντο - Ένα ντοκιμαντέρ-φόρος τιμής...

e-Pontos.gr: Γράμμα από τον Πόντο - Ένα ντοκιμαντέρ-φόρος τιμής...: Τα μέλη της οικογένειας Αναστασιάδη θα εγκαταλείψουν μια και για πάντα την εστία τους στο χωριό Αϊντογτού του Πόντου το 1919, όπως και όλοι ...

Φίλωνα Κτενίδη Η Καμπάνα του Πόντου"

Το επικό ποίημα του Φίλωνα Κτενίδη

Η Καμπάνα του Πόντου" γραμμένο στην Ποντιακή διάλεκτο είναι ικανό να λυγίσει του πάντες, κάθε στίχος και ένα δάκρυ κάθε στροφή και ένας σπαραγμος. Η Καμπάνα του Πόντου Έναν πουλίν, μαύρον πουλίν, μαύρον άμον την νύχταν, ολονυχτίς τριγύριζεν ολόγερα ‘ς σον κάστρεν, ‘ς σον κάστρεν, ‘ς σα καστρότειχα τη μαυρο-Τραπεζούντας, που έχ’ τα ρίζας ‘ς σον γιαλόν και την κορφήν ατ’ ‘ς σ’ άστρα π’ είχεν δέκα καστρόπορτας κι ούλα χαλκοδεμένα, κι απ’ έξ’ ας σα καστρόπορτας, ορμία και ποτάμια, ντο έδεναν και έλυναν, γεφύρια σιδερένια… Όλεν ο κάστρεν έλαμπεν, άμον ντο λάμπ’ ο Ήλεν, και το παλάτιν έλαμπεν, άμον διαμάντ’ ΄ς σον Φέγκον, τη Βασιλέα το παλάτ’, τοι Κομνηνών, φωλέα, π’ έτον τρανόν και θαμαστόν, κάστρεν απάν’ ΄ς σον Κάστρεν. Κάποτ’ εγέντονε σεισμός, κι η γη όλεν εσείεν, κι έναν Δεκαπενταύγουστον, κι έναν μαύρον ημέραν επάρθαν τα κλειδία θε, κι ο κάστρεν εκρεμίεν… ‘Πέμναν τα πόρτας ανοιχτά, το Παλάτ’, δίχως θρόνον και δίχως τοι παλατιανούς, και χωρίς Βασιλέαν …κι ο Κάστρεν ο θεόρατον εγέντον κοιμητήρι. Χρόνια έρθαν και ‘δέβανε, καιροί έρθαν και πάγ’νε… ….Έναν πουλίν, μαύρον πουλίν, μαύρον άμον την νύχταν, ολονυχτίς τριγύριζεν γύρω τα καστροπόδια, π’ επέμναν έρμα κι άκλερα γομάτα κολισιάφτρας… ολονυχτίς τριγύριζεν, με τα φτερά ανοιγμένα, και επεστάθεν την Αυγήν, κι εκάτσεν σ’ έναν άκραν μονάκριβου παρασταρί, δίχως επανωθύρι, απομεινάρ’ τη Παλατί, κιντέας ντ’ εγομώθεν. Τερεί απάν, τερεί αφκά, τερεί οπίσ’ και έμπρια… μακρογουλίζ’, καλοτερεί ‘ς σ’ Ανατολήν και Δύσην, κι αρχινά να φτουλίγεται άμον χέρα γυναίκα, κι αρχινά να μοιρολογά, μ’ ανθρώπινον λαλίαν… «Εσείν πλακία άχαρα, μάρμαρα απαρδάλια, »με μονοκέφαλους Αετούς και Μίτρας Βασιλεάδων »μ’ εγκόλπια Πατριαρχών, με Σταυρούς Δεσποτάδων, »με τα σπαθία στρατηγών, παντέρας καπετάνων. Μάρμαρα, ντο σκεπάζετεν ολόεν έναν έθνος »αποσκεπάστεν βλαβικά τ’ άγια τα ταφία. »Το χώμαν θ’ ευκαιρώνει ατο, τ’ ανάλαφρον αέρας, »ντ’ εβγαίν’ ας σο ανάσυρμαν κι ας σο μαύρον το κλάμαν, »….ν’ εβγαίνε οι αποθαμέν’, οι ζωντανοί θ’ εμπαίνε… »Οι ζωντανοί, π’ εφήκανε τον τόπον ντ’ εγεννέθαν »κι εφορτώθανε τα στενά τα νεκρικά κασέλας »κι εφόρεσαν τα σάβανα, κι εσέβανε ‘ ς σην στράταν »’ς σην στράταν την αγύριστον, ‘ς ση χαμονής τον δρόμον. .. Ο Ουρανόν ελίβωσεν, και παραχαμηλώνει, αέρας παρεπύκνωσεν κι εγέντον άμον δείσαν. Τα ράχια εγομώθανε, τα κάμπους και τ’ ορμία τα ακρογιάλια τα υγρά και τα ξερά τουμπία, καπνόν α σο θυμίαμαν, λιβάνι μυρωδίαν, βοήν Κατάρας, και βοήν Θεού παρακαλίας. »Ν’ αοιλί εμέν... εσκέρχουνταν... Ν’ αοιλί εμέν... εφάνθαν!... Έμπρα πάν’ οι κοδέσπενες, έμπρα και οι νυφάδες, μοιρολογούν νοικοκυρές και κλαίγ’νε τα κορτσόπα και ακλουθάνε οι αγούρ’, οι γέρ’ και τα παιδόπα. »Σίτ’ κλαίγ’νε, σίτα ανασύρ’ν και σίτα καταρούνταν, »τα ραχία π’ αντιβοούν, τα κάμπους π’ αφουκρούνταν, εθαρρείς κι λαΐσκουνταν, εθαρρείς και λαταρίζ’νε, εθαρρείς κι εχπάστανε κι εκείνα, και σουμώνε... Οπ»Ν’ αοιλί εμέν, να βάϊ εμέν... Τ’ ομμάτια μ’ ντο ελέπ’νε!... »Αποθαμέν’ πώς πορπατούν κι εφτάγ’νε λιτανείαν, με τ’ Άγια τα ’ξαπτέρυγα, μ’ αφμένα τα κερία, με τα ξυλένια τα σταυρά, ’ς σα λείμψανα ντ’ εβγάλνε, μακρέα... μαύρα... και τρανά... ψηλ’ άμον κυπαρίσσα». Τ’ς είνε ατοίν, π’ εγόμωσαν τη Ζύγανας την στράταν; κι η στράτα εγέντονε ποτάμ’ α σα πολλά τα δάκρα; Τ’ ελάτα δάκρα έπιγαν κι εγένταν κυπαρέσα και γονατίζ’ η Ζύγανα, ’ς ση καμονής το βάρος... Άμον γέρος χιλιόχρονος, το Καν το ασημένεν πάει εμπροστά και ακ’λουθούν η Χάκαξα κ’ η Άτρα, η Χάρσερα, η Χερίανα, η Άρδασα, η Χόπσα με τα χωρία τα μικρά, με τα κεφαλοχώρα με τ’ εγκλησίας τα πολλά και με τα Μαναστήρα. Ο Αεσέρτς φυτρών’ ανθρώπ’ς και το Γουλάτ’ ισκιάδες, το μαύρον το Καράκαπαν κι άλλο μαύρον εγέντον. Εμπροδιαβαίνει το Σταυρίν, η Μούζαινα ’κλ’ουθά το, με το Παρτίν, τη Βαρενού και το Λυκάστ’ εντάμαν, η Μασούρα και τη Ζαντόν τ’ Αγεργή το χωρίον, κι ούλια τα κάστρα και τα τόπ’ς, ολόγερα ντ’ εκείσαν. Ο Κασκαμπάς εβούιξεν και το Μετζίτ εσείεν, και τ’ Αεν-Παύλου το ραχίν, τρανόν μποράν εξέγκεν, εταρασίγαν τα νερά τη Λιμνή κι εφουσκώθαν κι εξύγαν έξ’ κι εγόμωσαν μαύρον νερόν τον τόπον... Απέσ’ ’ς σην δείσαν έκλαιεν ο Αεν-Ζαχαρέας, άμον οφιδί σύριγμαν και Κόλασης αέρας το κλάψιμον· εγόμωσεν ολόγερα τ’ ορμία... ...Εγρέθεν α σο σύριγμαν η δείσα, και εσκώθεν... Θεέ μ’! Τ’ς είναι π’ εφάνθανε κι εσέβανε ’ς σην στράταν; Η Κρώμ’ τη χαράς το πουλίν, τη τραγωδί’ η μάνα, μωρού κασέλαν έχτισεν, α ση λύρας το ξύλον, εποίκεν φορτοδέματα τη κεμεντζές τα κόρδας, εφορτώθεν, η άκλερος, το λείμψανον τη ψής ατ’ς... κι ερχίνεσεν το κλάψιμον και την μοιρολογίαν... Αεν-Παύλον εκλείστεν κά’, ο Ταύρον εγονάτσεν, ο Κασκαμπάς χαμήλωσεν, το Μετζίτ εκουράεν, και τα Καμένα τ’ έρημα στέκ’νε και αφουκρούνταν... Αφουκρούνταν, και θλίφκουνταν, και κλαίγ’νε ούλ’ εντάμαν... «Θε μ’, δείξον την δύναμη Σ’!... Χριστέ μ’ ποίσον το θάμα Σ’! Ποίσον με πέτρινον κρεμόν, άμον τ’ Αλογοστάρα, Ποίσον με πράσινον λειβάδ’ άμον τα Λειβαδία, Ποίσον μ’ ασάλευτον ραχίν, άμον τον Αεν-Παύλον. »Να μη ’πορώ και πορπατώ, ’ς σον τόπο μ’ ν’ απομένω... »Έχω κεπί(α) απότιστα, αθέριστα χωράφια... Έχω πρόατ’ ανάλμεχτα, κ’ εγίδια να αλμέγω. Τα χτήνα μ’ θέλ’νε το πλυμίν, ροΐν θέλ’νε τ’ αρνία μ’! Τα σκυλία μ’ γουρνιάγουνταν και το μαλέζ’ περμένε... ’Φήκα τα πόρτας ανοιχτά, πόρτας και παραθύρια θ’ εμπαίν’ αέρας κι άνεμον και θα βζύν’ την καντήλαν. »Θεέ μ’! Δείξον τη δύναμη Σ’! Χριστέ μ’ ποίσον το θάμα Σ’! Ποίσον με ποταμόπετραν βαρύν τη καταράχτε, Ποίσον με σπέλιας κατωθύρ’ ’ς σην Γην καταχωμένον, Ποίσον μ’, αν θέλ’τς, μικρόν λιθάρ’, αν θέλ’τς, ποίσον με χώμαν. Θεέ μ’... ποίσον με ίντιαν θέλ’τς... Μόνον ’ς σον τόπο μ’ άφ’ς με! Άφ’ς με αδά να θάφκουμαι ’ς σον τόπον ντ’ εγεννέθα, ’ς σο μνήμαν όμπου έθαψα την μάνα μ’ και τον κύρη μ’...». Σίτ’ έλεγεν, σίτ’ έκλαιγεν και σίτα ενεσύρνεν, έρθεν και παραστέκει ατεν η καλοαδελφή ατς, οικοκυρά η Γίμερα, α σα κοφρακοφώλια, α σον Αγιάννεν ντ’ αρχινούν, κι έρχουνταν ’ς ση Σαράντων... Τα δάκρυα τουν ενώθανε, κι εγέντανε ποτάμι... κι εποταμίγαν ’ς σο ποτάμ’, ’ς σην δακροχαλαρδίαν... Η χαλαρδία εγρίλεψεν ολόεν την Ματσούκαν, επέρεν την Λαραχανήν, ’ς ση Κουσπιδή εξύεν... Εσείεν το Καπίκιοϊν, η Λιβερά ’χαλάεν, έρθεν κα η Δανίαχα και ούλια τα χωρία, ντ’ ευρίουσαν δεξιά-ζερβά ’ς σα δύο τα ποτάμια, ... Εκεί έρθεν κι η Σουμελά, κι ο Βαζελώντς Αγιάννες. ’Σ σην Ζύγαναν που έσανε και ’ς σο Κουλάτ π’ εφάνθαν, έρθαν και κοντοστάθανε και με τοι άλλτ’ς ενώθαν, ενώθαν τα κλαψίματα και τα μοιρολογίας, κι εσκέπασαν τη ποταμί το βόεμαν το άγρεν. Απ’ έναν-έναν σείσκουνταν, απ’ έναν-έναν ρούζ’νε, τοι χωρίων τα εγκλησιάς και τα καμπαναρία. Τα καμπάνας ραγίσκουνταν, τα σήμαντρα τσακούνταν... ...Και κρούγ’νε χίλια σήμαντρα, και μύρια καμπάνας... Τα ράχα εγκαλιάστανε, τ’ υστερνόν την λαλίαν ντ’ εφήκανε τα σήμαντρα, ντ’ εφήκαν τα καμπάνας, και κάθαν χτύπον έκρυψαν ’ς σα σπέλα τα βαθέα, ν’ ακούγ’ν σήμαντρα «τη Χριστού» και την Λαμπρήν καμπάναν. Ο Ήλεν να άφ’τ’ το κερίν, κι ο Φέγγον τα καντήλας, και τ’ άστρα κι ο Αυγερινόν, ν’ άφ’νε τα μανουάλια... να λειτουργίουνταν οι Νέοι, οι Γέρ’ που επεστάθαν και οι Γυναίκ’ και τα Μωρά, π’ επέμναν και ’κ’ ετάφαν... και ούλ’ εκείν’, ’ς ση χαμονής ’ς σην στράταν που εχάθαν... Ενώθαν τα κλαψίματα και τα μοιρολογίας, ενώθαν ούλ’... κι επήρανε τη ποταμί τον δρόμον... Η στράτα παρεστένευεν και οι διαβάτ’ ’κ’ εχώρ’ναν. Σε κάθε βήμαν και ποδάρ’ έρχουσαν κι άλλ’ κι ενούσαν, α σα χωρία τα μικρά και τα κεφαλοχώρια, α σα ψηλά, ’ς σα χαμελά, και ας σα ποταμάκρα... Η Σάντα η περήφανος, η δεισοποτισμέντσα, οπίσ’ α σην Γαλίαναν μοιρολογά και έρται, εντάμωσαν την Όλασσαν ’ς ση Τρίχας το γεφύρι, επέρνιξανε το ποτάμ’ και με τοι άλλτ’ς ενώθαν... Εσκώθεν θρήνος και κλαυθμός την ώραν ντ’ ενταμώθαν... Τα δέντρα εχαμήλωσαν κι εντούναν τα κλαδία, τα πέτρας ενεστέναζαν κι έκλαιγαν τα ποτάμια, κι η Σουμελά, κι ο Βαζελώντς κι ο Περιστερεώτας πάγ’νε μπροστά και ευλογούν, πάγν’ από πίσ’ και κλαίγ’νε. ... Κλαίγνε τα τόπ’ς ντ’ επέθαναν, τ’ ανθρώπ’ς π’ εμαυροζήναν. Έφτασαν απάν’ ’ς σο Τουμπίν, κ’ η θάλασσα εφάνθεν... Α σο Τουμπίν ως το Γεφύρ’ ο τόπον εγομώθεν, σταυρά και εξαπτέρυγα χρυσά και ασημένια... και ’κ’ έσανε μόνον χρυσά, έσανε και ξυλένια μαύρα άμον τη Θανατή, τρανά άμον τη Χάρου. Αντικρύζει ατς η Θάλασσα, κι ανατριχάζ’ το κύμαν. Αφροί πίσσα εγέντανε, και το νερόν κατράμι... Εσκέπασανε το γιαλόν σαντάλια και καράβια, τα λαλάτσια τ’ ακρογιαλί και τη γιαλού τα πέτρας ούλα ανθρώπ’ εγέντανε κι εξύαν ’ς σην Διαφούνταν, εξύαν ’ς σον Αεγοργόρ, και ’ς σην Αεμαρίναν, και ’κί άλλο πλαν’ ’ς σην ’Παπαντήν και ’ς σο παλέν τον Μώλον. Η θάλασσα τ’ Εξώτειχα, άλλα κουνίζ’ καράβια άλλα σαντάλια έραξαν ’ς σ’ έρημον το γιαλόν ατς... Και το φαρδύν και το πλατύν εκείνο περιγιάλι ’κ’ εφαίνουτον α σοι ανθρώπ’ς, π’ εξέβαν α σα βίας... Εκεί άραξεν το Σινάπ’, τοι καραβιών η μάνα εκεί άραξεν το Σαμψόν το θαλασσοδαρμένον· έμπρα έχ’ την Αμάσειαν κι οπίσ’ έρται η Μπάφρα με τ’ ούλια τα αρχοντικά τη κάμπου τα χωρία. Η Ορτού, η πεντάμορφη η χρυσονοικοκύρα, η Ούνγια το θαλασσοπούλ’, η Ούνγια η μικρέσσα, η Κερασούντα η χλοερή, η λεφτοκαρομάνα, η Τρίπολη που στέκ’ ψηλά, τη θάλασσας αφέντρια η Ελεβή το ήσυχον μικρόν θαλασσοχώρι τα Πλάτανα με το τρανόν και ξακουστόν λιμάνι... Ούλια ατά τ’ ατίμετα, τ’ άξια χρυσοπούλια, άμον κορόνας, ντ’ έδεξεν ο λίβας κι η φουρτούνα έφυγαν, έρθαν, ’κάτσανε ’ς σ’ Εξώτειχας ’ς σην στράταν, ’ς σην στράταν τη Καστρόπορτας, ντο σύρ’ κι εμπαίν’ ’ς σον Κάστρεν. Ο Αε-Σάββας κρυφοκλαίει, κι Αε-Φίλ’πον στενάζει όνταν ελέπ’νε να σουμών’ τ’ άκλερα τα καράβια π’ είχαν πανία ολόμαυρα, σκοινία οφειδένια, π’ είχαν κατάρτια άμον σταυρά, μαύρα κι αραχνιασμένα, π’ έρθαν α σην Ανατολήν, με θάνατου παντέραν. Η Όφ’ με τα χωρία θε, με τ’ έμορφα λαγκάδα τα κρύα ποταμόνερα, τα ήμερ’ ακρογιάλια π’ είχεν τζαμία ντ’ έκρυφταν εικόνας αγιασμένα π’ είχεν μολλάδες Χριστιανούς, χοτζάδες βαφτισμένους εκλείδωσεν τα εγκλησιάς κ’ επήρεν τ’ ανοιγάρια ’πήρεν α σο μαυρόχωμαν, κι α σο άσπρον την πέτραν κ’ έρθεν με τα φελούκα ατς, κι άραξεν ’ς σην Διαφούνταν! Το πορτοκαλολείβαδον, το πράσινον το Ρίζον, εφήκεν τα νεράτζια θε, τα χρυσοπορτοκάλια, ετυλίγεν τα φύλλα τουν, σάβανα μυρωμένα, κι έρθεν με τ’ άλλτ’ς, έρθεν με τ’ ούλτ’ς, ’ς σο μαύρον τ’ ακρογιάλι. Έρθανε και τα Σούρμενα, με τα πολλά καΐκια, με τοι πολλούς τοι ξενητειάντς, με τοι καλούς ψαλτάδες έρθανε και εξύγανε, κι εγόμωσαν τα στράτας, κι ενώθανε με τ’ αλλουνούς, π’ έρθαν ας σα ραχία... Ν’ αοιλί εμέν... να βάϊ εμέν... ντο είν’ ατά ντ’ ελέπω! Ούλ’ επέλεκαν τον γιαλόν κι εφήκαν τα τουμπία· εκείν’ π’ έγκεν Ανατολή, κι άλλ’ π’ έφερεν η Δύση, εκείν’ π’ έρθαν α σα ψηλά, κι άλλ’ α σα θαλασσάκρια, π’ έρθαν α σα γειτονοτόπ’ς, και α σα σιμοχώρια, ενώθανε και έβαλαν ’ς σην μέσ’ την Τραπεζούνταν... Η Τραπεζούντα η κυρά, Βασίλισσα κι αφέντρια χιλέχρονος νοικοκυρά και πάντα νέησα νύφε, δοξασμέντσα και ξακουστή κι ελεύτερη και σκλάβα, τα μαλλία τς εξάσπρισαν, τ’ ομμάτια τς εθολώθαν την ώραν ντο εντίκρυσεν ατόσα... καμονάντας... Μαύρα εφόρνεν λώματα, μαύρον μαντήλ’ ’ς σ’ ωμία τς, μαύρον ζωνάρ’ ’ς σην μέσεν ατς, και κόκκινα σαντάλια... Εγκαλιάστεν ατς ουλουνούς, με την ψην και τ’ ομμάτια, κι αμίλετοι κι εκείν’ κι Ατέ, ’ς σα κάστρια ανεφόρτσαν. Εποίκαν τόπον, ένοιξαν κι Εκείνε εμπροδέβεν, ψηλή, λεγνή, περήφανη, Λαραχανής ελάτη... Από Θεού ερχίνεσαν να κρούγ’νε τα καμπάνας, χωρίς Δεσπότ’ διαταγήν και Διάκου συνεργίαν... Αγέρτς κ’ η Θεοσκέπαστος και η Αγιά Μαρίνα ερχίνεσαν με τα μικρά, τ’ ελαφρά καμπανόπα, με τα βαρέα, τα τρανά τ’ Εξώτειχα Αγιάννες, εβρόντεσεν Αε-Γοργόρτς, βοά Αε-Βασίλης, Υπαπαντή και ο Χριστόν, κι Αε-Γιάννες τη Διαφούντας... Εξέγκεν λάμψιν θεϊκόν, τ’ Αγια-Σοφιάς ο τρούλον ο Άγιος Ευγένιος έλαμψεν άμον Ήλες, αστράφτ’ η Χρυσοκέφαλος κι αντιφεγγίζ’ το Κάστρεν, Αε-Φίλ’πον λαμποκοπά κι η θάλασσα ασημούται... Τ’ Ελεούσας αποθαμέν’, έψανε τα κερία... και τ’ Αε-Σάββα φώταξεν, το τρανόν η καντήλα... Τ’ ερημοκλήσια τα μικρά, κι ούλια τα παρεκκλήσια εφώταζαν... κι εφώτιζαν... ’ς σην Γην άστρα εγένταν... Καμπάνας μικρά και τρανά, ούλια έναν εγένταν. Έναν καμπάναν κρεμαστόν α σ’ ουρανού την μέσεν αργοσαλεύ’ και αργοκρούει απάν’ ’ς σην Τραπεζούνταν... και κρύφτ’ τον Ήλεν α σ’ ανθρώπ’ς, το Κάστρεν α σον Ήλεν. Κλαίει το καμπανοχτύπεμαν κι αντιδονίζ’ν τα κάστρα τη καμπάνας το μοιρολόι, ντο κλαίει την Τραπεζούνταν. Απάν ’ς αγοίκον λείμψανον, αγοίκον κρούει καμπάνα... Ακόμαν έτον μεσημέρ’τς κι ερούξεν η σκοτία. Ούλια μαύρα εγέντανε ’ς σην Γην και ’ς σα Ουράνια, εβζύγαν τ’ άστρια τη νυχτός, και τ’ άστρεν τη ημέρας, και οι ανθρώπ’ εφαίνουσαν φαντάσματα κ’ ισκιάδες και νια λαλίαν έκουγες, και νια ζωής ανιάσμαν... Έφτασαν ’ς σον Καστρότοιχον... Ερχίνεσαν ν’ εμπαίνε... Τρανόν φωνήν, τρανόν βοήν αέρας εγομώθεν. ’Σ σην αρχήν άμον ντο μουγκρίζ’ν τα βούδια απέσ’ ’ς σην δείσαν ύστερα άμον θάλασσας βοετόν και φουρτούνα... άμον τα όρα α σον σεισμόν ντο ρούζ’νε και κυλίουν... Άμον χίλια βροντέματα και χίλια χαλαρδίας... Τρανόν φωνήν... Τρανόν βοήν... Οργή... και Παρακάλια... «Ανοίξτεν νέα μνήματα και παλαιά ταφία, ανοίξτεν σιδερόπορτας τη Άδ’ αραχνιασμένα, ανοίξτεν κλειστά στόματα, δίχως γλώσσαν και χείλα ανοίξτεν χέρια άκλερα και αγκάλιας οστουδένια... έσκέρται τ’ αίμαν το χουλέν, ντ’ εφέκετεν ’ς σον κόσμον... »Ο Θάνατον και η Ζωή, αγκαλιασμέν’ ας κείνταν... »Μανάδες που εφήκετεν πόρτας καρακωμένα, κυρούδες που περμένε σας ακόμαν τ’ ορφανά σουν αδελφόπα που κλαίγ’νε σας αδέλφια κι αδελφάδες, παιδία που εφέκετεν έκλερους κύρ’ και μάναν... Άντρα, π’ εφέκες άχαρον και χέραν την γυναίκα σ’, κοδέσπενα π’ απώλεκες τον σύντροφο σ’ ’ς σην χώραν... »Ούλ’ που εσέβετεν ’ς σην Γην, κι εσέβετεν ’ς σο χώμαν, ’ς σο χώμαν, τη Γενιάς εσουν κτήμαν, καιρούς και χρόνια, πάππον προς πάππον, ελαφρόν, γονέον προς γονέον... κληρονομία α σον Θεόν και α σα γονικά σουν, το χώμαν ντ’ επερμένε σας, κι εμάς πα επερμένεν... »Σκωσέστε ατο, με το κιφάλ’ με τα στουδένια ωμία, σείστ’ ατο με τα γόνατα, με τη χερί τα στούδια... κι εβγάτεν α σα μνήματα, εβγάτ’ α σα ταφία... Εβγάτεν οι αποθαμέν’... Οι ζωντανοί θ’ εμπαίνε... »Εγέντονε Συντέλεια, Δευτέρα Παρουσία... εχπάγαν κι εκρεμίγανε τα δέντρα α σα ρίζας η ρίζα εγέντονε κορφή, και η κορφή ’ς σο χώμαν... Απάν’-αφκά εγύρτσανε τα ράχα και τα κάμπους... Τα ποτάμια εκλώστανε, πάγ’ν ’ς σα πεγαδομάτια. »Δέχν’ α σο σπίτια τουν τ’ ανθρώπ’ς, τ’ Άγ’ς α σα εγκλησίας και νια ’ς σα σπέλα αφήν’ εμας και νια ’ς σα ραχορμία, νια ’ς σα ομάλα τ’ ήμερα, και νια σ’ ορμάνα τ’ άγρα. »Ουρανόν επεδέβε μας, κι η μαύρη Γη ’κί σκών’ μας... η Θάλασσα επέμνε μας, το πέλαγος περμέν’ μας... »Η μαυρο-θάλασσα υγρόν, κι ο βυθόν δίχως χώμαν, εκεί ταφίν ’κί ανοίγεται, μνήμαν ’κί στερεούται, εκεί κερί ’κί άφκεται, θυμίαμαν ’κί καίει μνημόσυνον ’κί γίνεται, και σταυρόν πού να καρφούται... »Το χώμαν ντ’ εγκαλιάστε σας εμάς πα να σκεπάζ’ μας... η βρεχή τ’ Ουρανού εμουν να ρούζ’ και να δροσίζ’ μας... ο Ήλεν τη ραχί εμουν ν’ εβγαίν’ και να χουλαίν’ μας το κοιμητήρ’ να πρασινίζ’, να σκουτουλίζ’ το χώμαν, μανουσάκια την Άνοιξιν, τουτουγιάδες το Θέρος, μάραντα τον Μοθόπωρον, τον Χειμωγκόν λιβάνι... »Τζίξτε μας Εσείν... Τζίξτε μας... το αίμαν εσουν είμες... Βασιλιάδες κι Αρχιερείς, Όσιοι κι Αγιασμένοι ποισέστεν τόπον και ’ς εμάς... ν’ εμπαίνομε να κείμες... Για ’βγάτεν και αφήστε μας εύκαιρα τα ταφία. »Εβγάτεν οι αποθαμέν’... οι ζωντανοί... θ’ εμπαίνε...». Ο λόγον ’κ’ ετελείωσεν και η βοή ’κ’ εστάθεν· έστραψεν και εβρόντεσεν κ’ εσείγανε τα κάστρα... Απάν’ α σον Καστρότοιχον, κι απάν’ α σο Παλάτι, τη Παναγίας το Ζωνάρ’ τ’ εφτάχρωμον επλώθεν και έλαμψεν η Θάλασσα, η Γη και τα Ουράνια. Απέσ’ κι απάν ’ς σα χώματα, ’ς σην μέσ’ τη φωτασίας ’φάνθεν η Χρυσοκέφαλος με τον Χριστόν ’ς σα χέρια. Μαργαριτάρια έλαμπαν ’ς σην άκριαν τ’ ομματία τς ντ’ εγύριζαν και ολουνούς ετέρνανε θλιμμένα κι ολόγερα τς, επέταναν χίλιοι μύρ’οι αγγέλοι. Ερούξαν ούλ’ ’ς σα γόνατα, κ’ εποίνανε μετάνοιας. Εψάλνανε το «Ωσαννά» και το «Τη Υπερμάχω...». Εντάμαν ψάλ’νε κι οι αγγέλ’. Και ξαν κρου’ν τα καμπάνας... ...Κι ακούγεται από ψηλά, ψηλά α σα Ουράνια, έναν φωνήν, τρανόν φωνήν, σαν απ’ αγγέλου στόμαν. «Αποθαμέν’ θα απομέν’, αδά όπου ετάφαν χιλιάδες χρόνια φύλακες, και μέρες μυριάδες... και άλλ’ ατόσα κι αν διαβαίν’, θα μέν’ και θα περμέν’νε, θα αναμένε την Λαμπρήν και το Χριστός Ανέστη... Θα αναμέν’ν τον γυρισμόν και τη Ξενητεμένε. »Εσάς αλλού θα στείλω σας, άλλο λαλεί σας χώμαν... άλλο γραμμένον έχετεν, κι η Μοίρα σουν έν’ άλλο. »Με την ευχή μ’... Με την ευχή μ’... και με την ευλογία μ’... ’Σ σο καλόν και ο δρόμος σουν, ομάλ’ και μέλ’ και γάλαν Ο δρόμον ντο ευλόγεσα, η στράτα ντο ευχέθα Θα έν’ στράτα και γυρισμού κι Όρομαν Ξενητέα». Από Θεού ξαν έρχεψαν να κρούγ’νε τα καμπάνας, χωρίς Δεσπότ’ διαταγήν και Διάκου συνεργίαν. Καμπάνας μικρά και τρανά, κρούγ’ν δοξολογίαν. Το έναν κρούει και τραγωδεί, το άλλο κρούει και κλαίει κι ασ’ όλον το τρανύτερον βαρυαναστενάζει ντο ’κ’ έχ’ ανθρώπς ν’ ακούγν’ ατο, ποπάν ν’ εφτάει μετάνοιας. Χρόνια έρθαν κι επέρασαν, καιροί έρθαν και πάγ’νε και η καμπάνα το τρανόν, αναμέν’..., δίχως γλώσσαν... Εμπαίν’ αέρας και βοά, άνεμος και μουγκρίζει εμπαίν’ ευχάς και τραγωδεί, μπαίν’νε κατάρας κλαίει, Εμπαίν’νε και τ’ ορόματα τ’ ημέρας και τη νύχτας, και κρούει... και κλαίει... και τραγωδεί, και θλίφκεται ο Κόσμον... Δεν ξεχνώ 353000 ψυχές ζητούν δικαίωση

Εθνικός Ύμνος Ελλάδας

Όλοι οι στίχοι Σε γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τρομερή, σε γνωρίζω από την όψη που με βία μετράει τη γη. Απ' τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά, και σαν πρώτα ανδρειωμένη, χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά! Εκεί μέσα εκατοικούσες πικραμένη, εντροπαλή, κι ένα στόμα εκαρτερούσες, «έλα πάλι», να σου πεί. 'Αργειε νάλθει εκείνη η μέρα κι ήταν όλα σιωπηλά, γιατί τά 'σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά. Δυστυχής! Παρηγορία μόνη σού έμενε να λές περασμένα μεγαλεία και διηγώντας τα να κλαις. Κι ακαρτέρει κι ακαρτέρει φιλελεύθερη λαλιά το ένα εκτύπαε τ' άλλο χέρι από την απελπισιά Κι έλεες: «Πότε, α, πότε βγάνω το κεφάλι από τσ' ερμιές;». Και αποκρίνοντο από πάνω κλάψες, άλυσες, φωνές. Τότε εσήκωνες το βλέμμα μες στα κλάιματα θολό, και εις το ρούχο σου έσταζ' αίμα πλήθος αίμα ελληνικό. Με τα ρούχα αιματωμένα ξέρω ότι έβγαινες κρυφά να γυρεύεις εις τα ξένα άλλα χέρια δυνατά. Μοναχή το δρόμο επήρες, εξανάλθες μοναχή· δεν είν' εύκολες οι θύρες εάν η χρεία τες κουρταλεί. 'Αλλος σου έκλαψε εις τα στήθια, αλλ' ανάσαση καμμιά· άλλος σου έταξε βοήθεια και σε γέλασε φρικτά. ΄Αλλοι, οϊμέ, στη συμφορά σου οπού εχαίροντο πολύ, «σύρε νά 'βρεις τα παιδιά σου, σύρε», έλεγαν οι σκληροί. Φεύγει οπίσω το ποδάρι και ολογλήγορο πατεί ή την πέτρα ή το χορτάρι που τη δόξα σού ενθυμεί. Ταπεινότατη σου γέρνει η τρισάθλια κεφαλή, σαν πτωχού που θυροδέρνει κι είναι βάρος του η ζωή. Ναι, αλλά τώρα αντιπαλεύει κάθε τέκνο σου με ορμή, πού ακατάπαυστα γυρεύει ή τη νίκη ή τη θανή. Απ' τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά, και σαν πρώτα ανδρειωμένη, χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά! Μόλις είδε την ορμή σου ο ουρανός που για τσ' εχθρούς εις τη γη τη μητρική σου έτρεφ' άνθια και καρπούς, εγαλήνεψε· και εχύθει καταχθόνια μια βοή, και του Ρήγα σού απεκρίθη πολεμόκραχτη η φωνή. ΄Ολοι οι τόποι σου σ' εκράξαν χαιρετώντας σε θερμά, και τα στόματα εφωνάξαν όσα αισθάνετο η καρδιά. Εφωνάξανε ως τ' αστέρια του Ιονίου και τα νησιά, κι εσηκώσανε τα χέρια για να δείξουνε χαρά, μ' όλον πού 'ναι αλυσωμένο το καθένα τεχνικά, και εις το μέτωπο γραμμένο έχει: «Ψεύτρα Ελευθεριά». Γκαρδιακά χαροποιήθει και του Βάσιγκτον η γη, και τα σίδερα ενθυμήθει που την έδεναν κι αυτή. Απ' τον πύργο του φωνάζει, σα να λέει σε χαιρετώ, και τη χήτη του τινάζει το λιοντάρι το Ισπανό. Ελαφιάσθη της Αγγλίας το θηρίο, και σέρνει ευθύς κατά τ' άκρα της Ρουσίας τα μουγκρίσματα τσ' οργής. Εις το κίνημα του δείχνει πως τα μέλη ειν' δυνατά· και στου Αιγαίου το κύμα ρίχνει μια σπιθόβολη ματιά. Σε ξανοίγει από τα νέφη και το μάτι του Αετού, που φτερά και νύχια θρέφει με τα σπλάχνα του Ιταλού· και σ' εσέ καταγυρμένος, γιατί πάντα σε μισεί, έκρωζ' έκρωζ' ο σκασμένος, να σε βλάψει, αν ημπορεί. ΄Αλλο εσύ δεν συλλογιέσαι πάρεξ που θα πρωτοπάς· δεν μιλείς και δεν κουνιέσαι στες βρισιές οπού αγρικάς· σαν το βράχο οπού αφήνει κάθε ακάθαρτο νερό εις τα πόδια του να χύνει ευκολόσβηστον αφρό· οπού αφήνει ανεμοζάλη και χαλάζι και βροχή να του δέρνουν τη μεγάλη, την αιώνιαν κορυφή. Δυστυχιά του, ω, δυστυχιά του, οποιανού θέλει βρεθεί στο μαχαίρι σου αποκάτου και σ' εκείνο αντισταθεί. Το θηρίο π' ανανογιέται πως του λείπουν τα μικρά, περιορίζεται, πετιέται, αίμα ανθρώπινο διψά· τρέχει, τρέχει όλα τα δάση, τα λαγκάδια, τα βουνά, κι όπου φθάσει, όπου περάσει, φρίκη, θάνατος, ερμιά· Ερμιά, θάνατος και φρίκη όπου επέρασες κι εσύ· ξίφος έξω από τη θήκη πλέον ανδρείαν σου προξενεί. Ιδού, εμπρός σου ο τοίχος στέκει της αθλίας Τριπολιτσάς· τώρα τρόμου αστροπελέκι να της ρίψεις πιθυμάς. Μεγαλόψυχο το μάτι δείχνει πάντα οπώς νικεί, κι ας ειν' άρματα γεμάτη και πολέμιαν χλαλοή. Σου προβαίνουνε και τρίζουν για να ιδείς πως ειν' πολλά· δεν ακούς που φοβερίζουν άνδρες μύριοι και παιδιά; Λίγα μάτια, λίγα στόματα θα σας μείνουνε ανοιχτά. για να κλαύσετε τα σώματα που θε νά 'βρει η συμφορά! Κατεβαίνουνε, και ανάφτει του πολέμου αναλαμπή· το τουφέκι ανάβει, αστράφτει, λάμπει, κόφτει το σπαθί. Γιατί η μάχη εστάθει ολίγη; Λίγα τα αίματα γιατί; Τον εχθρό θωρώ να φύγει και στο κάστρο ν' ανεβεί. Μέτρα! Ειν' άπειροι οι φευγάτοι, οπού φεύγοντας δειλιούν· τα λαβώματα στην πλάτη δέχοντ', ώστε ν' ανεβούν. Εκεί μέσα ακαρτερείτε την αφεύγατη φθορά· να, σας φθάνει· αποκριθείτε στης νυκτός τη σκοτεινιά! Αποκρίνονται και η μάχη έτσι αρχίζει, οπού μακριά από ράχη εκεί σε ράχη αντιβούιζε φοβερά. Ακούω κούφια τα τουφέκια, ακούω σμίξιμο σπαθιών, ακούω ξύλα, ακούω πελέκια, ακούω τρίξιμο δοντιών. Α, τι νύκτα ήταν εκείνη που την τρέμει ο λογισμός! ΄Αλλος ύπνος δεν εγίνει πάρεξ θάνατου πικρός. Της σκηνής η ώρα, ο τόπος, οι κραυγές, η ταραχή, ο σκληρόψυχος ο τρόπος του πολέμου, και οι καπνοί, και οι βροντές και το σκοτάδι οπού αντίσκοφτε η φωτιά, επαράσταιναν τον ΄Αδη που ακαρτέρειε τα σκυλιά· Τ' ακαρτέρειε. Εφαίνον' ίσκιοι αναρίθμητοι, γυμνοί, κόρες, γέροντες, νεανίσκοι, βρέφη ακόμη εις το βυζί. 'Ολη μαύρη μυρμηγκιάζει, μαύρη η εντάφια συντροφιά, σαν το ρούχο οπού σκεπάζει τα κρεβάτια τα στερνά. Τόσοι, τόσοι ανταμωμένοι επετιούντο από τη γη, όσοι ειν' άδικα σφαγμένοι από τούρκικην οργή. Τόσα πέφτουνε τα θερισμένα αστάχια εις τους αγρούς· σχεδόν όλα εκειά τα μέρη εσκεπάζοντο απ' αυτούς. Θαμποφέγγει κανέν' άστρο και αναδεύοντο μαζί, ανεβαίνοντας το κάστρο με νεκρώσιμη σιωπή. 'Ετσι χάμου εις την πεδιάδα μες στο δάσος το πυκνό, όταν στέλνει μίαν αχνάδα μισοφέγγαρο χλωμό, Eάν οι άνεμοι μες στ' άδεια τα κλαδιά μουγκοφυσούν, σειούνται, σειούνται τα μαυράδια, οπού οι κλώνοι αντικτυπούν. Με τα μάτια τους γυρεύουν όπου είν' αίματα πηχτά, και μες στα αίματα χορεύουν με βρυχίσματα βραχνά· και χορεύοντας μανίζουν εις τους ΄Ελληνες κοντά, και τα στήθια τους εγγίζουν με τα χέρια τα ψυχρά. Εκειό το έγγισμα πηγαίνει βαθειά μες στα σωθικά, όθεν όλη η λύπη βγαίνει και άκρα αισθάνονται ασπλαχνιά. Τότε αυξαίνει του πολέμου ο χορός τρομακτικά, σαν το σκόρπισμα του ανέμου στου πελάου τη μοναξιά. Κτυπούν όλοι απάνου κάτου· κάθε κτύπημα που εβγεί είναι κτύπημα θανάτου χώρις να δευτερωθεί. Κάθε σώμα ιδρώνει, ρέει·λες κι εκείθενε η ψυχή απ' το μίσος που την καίει πολεμάει να πεταχθεί. Της καρδίας κτυπίες βροντάνε μες στα στήθια τους αργά, και τα χέρια όπου χουμάνε περισσότερο ειν' γοργά. Ουρανός γι' αυτούς δεν είναι, ουδέ πέλαγο, ουδέ γη· γι' αυτούς όλους το παν είναι μαζωμένο αντάμα εκεί. Τόση η μάνητα κι η ζάλη, που στοχάζεσαι μη πως από μία μεριά και απ' άλλη δεν είν΄ ένας ζωντανός. Κοίτα χέρια απελπισμένα πώς θερίζουνε ζωές! Χάμου πέφτουνε κομμένα χέρια, πόδια, κεφαλές, και παλάσκες και σπαθία με ολοσκόρπιστα μυαλά, και με ολόσχιστα κρανία, σωθικά λαχταριστά. Προσοχή καμία δεν κάνει κανείς, όχι, εις τη σφαγή· πάνε πάντα εμπρός. Ω, φθάνει, φθάνει· έως πότε οι σκοτωμοί; Ποιος αφήνει εκεί τον τόπο, πάρεξ όταν ξαπλωθεί; Δεν αισθάνονται τον κόπο και λες κι είναι εις την αρχή. Ολιγόστευαν οι σκύλοι, και «Αλλά», εφώναζαν, «Αλλά», και των Χριστιανών τα χείλη «φωτιά», εφώναζαν, «φωτιά». Λιονταρόψυχα, εκτυπιούντο, πάντα εφώναζαν «φωτιά», και οι μιαροί κατασκορπιούντο, πάντα σκούζοντας «Αλλά». Παντού φόβος και τρομάρα και φωνές και στεναγμοί· παντού κλάψα, παντού αντάρα, και παντού ξεψυχισμοί. Ήταν τόσοι! Πλέον το βόλι εις τ' αυτιά δεν τους λαλεί. 'Ολοι χάμου εκείτοντ' όλοι εις την τέταρτην αυγή. Σαν ποτάμι το αίμα εγίνη και κυλάει στη λαγκαδιά, και το αθώο χόρτο πίνει αίμα αντίς για τη δροσιά. Της αυγής δροσάτο αέρι, δεν φυσάς τώρα εσύ πλιο στων ψευδόπιστων το αστέρι· φύσα, φύσα εις το ΣΤΑΥΡΟ! Απ' τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά, και σαν πρώτα ανδρειωμένη, χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά! Της Κορίνθου ιδού και οι κάμποι· δεν λάμπ' ήλιος μοναχά εις τους πλάτανους, δεν λάμπει εις τ' αμπέλια, εις τα νερά. Εις τον ήσυχον αιθέρα τώρα αθώα δεν αντηχεί τα λαλήματα η φλογέρα, τα βελάσματα το αρνί. Τρέχουν άρματα χιλιάδες σαν το κύμα εις το γιαλό, αλλ' οι ανδρείοι παλληκαράδες δεν ψηφούν τον αριθμό. Ω τρακόσιοι, σηκωθείτε και ξανάλθετε σε μας· τα παιδιά σας θελ' ιδείτε πόσο μοιάζουνε με σας. 'Ολοι εκείνοι τα φοβούνται και με πάτημα τυφλό εις την Κόρινθο αποκλειούνται κι όλοι χάνουνται απ' εδώ. Στέλνει ο άγγελος του ολέθρου πείνα και θανατικό, που με σχήμα ενός σκελέθρου περπατούν αντάμα οι δυο· και πεσμένα εις τα χορτάρια απεθαίνανε παντού τα θλιμμένα απομεινάρια της φυγής και του χαμού. Κι εσύ αθάνατη, εσύ θεία, που ότι θέλεις ημπορείς. εις τον κάμπο, Ελευθερία, ματωμένη περπατείς. Στη σκια χεροπιασμένες, στη σκια βλέπω κι εγώ κρινοδάχτυλες παρθένες οπού κάνουνε χορό. Στο χορό γλυκογυρίζουν ωραία μάτια ερωτικά, και εις την αύρα κυματίζουν μαύρα, ολόχρυσα μαλλιά. Η ψυχή μου αναγαλλιάζει πως ο κόρφος καθεμιάς γλυκοβύζαστο ετοιμάζει γάλα ανδρείας κι ελευθεριάς. Μες στα χόρτα, τα λουλούδια, το ποτήρι δεν βαστώ· φιλελεύθερα τραγούδια σαν τον Πίνδαρο εκφωνώ. Απ' τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά, και σαν πρώτα ανδρειωμένη, χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά! Πήγες εις το Μεσολόγγι την ημέρα του Χριστού, μέρα που άνθισαν οι λόγγοι για το τέκνο του Θεού. Σου 'λθε εμπρός λαμποκοπώντας η Θρησκεία μ' ένα σταυρό, και το δάκτυλο κινώντας οπού ανεί τον ουρανό, «σ' αυτό», εφώναξε, «το χώμα στάσου ολόρθη, Ελευθεριά!». Και φιλώντας σου το στόμα μπαίνει μες στην εκκλησιά. Εις την τράπεζα σιμώνει, και το σύγνεφο το αχνό γύρω γύρω της πυκνώνει που σκορπάει το θυμιατό. Αγρικάει την ψαλμωδία οπού εδίδαξεν αυτή· βλέπει τη φωταγωγία στους Αγίους εμπρός χυτή. Ποιοι είν' αυτοί που πλησιάζουν με πολλή ποδοβολή, κι άρματ', άρματα ταράζουν; Επετάχτηκες εσύ! Α, το φως που σε στολίζει, σαν ηλίου φεγγοβολή, και μακρίθεν σπινθηρίζει, δεν είναι, όχι, από τη γη. Λάμψιν έχει όλη φλογώδη χείλος, μέτωπο, οφθαλμός· φως το χέρι, φως το πόδι, κι όλα γύρω σου είναι φως. Το σπαθί σου αντισηκώνεις, τρία πατήματα πατάς, σαν τον πύργο μεγαλώνεις, κι εις το τέταρτο κτυπάς. Με φωνή που καταπείθει προχωρώντας ομιλείς: «Σήμερ', άπιστοι, εγεννήθη, ναι, του κόσμου ο Λυτρωτής. Αυτός λέγει, αφοκρασθείτε: "Εγώ ειμ' 'Αλφα, Ωμέγα εγώ· πέστε, που θ' αποκρυφθείτε εσείς όλοι, αν οργισθώ; Φλόγα ακοίμητην σας βρέχω, που, μ' αυτήν αν συγκριθεί κείνη η κάτω οπού σας έχω, σαν δροσιά θέλει βρεθεί. Κατατρώγει, ωσάν τη σχίζα, τόπους άμετρα υψηλούς, χώρες, όρη από τη ρίζα, ζώα και δέντρα και θνητούς. Και το παν το κατακαίει, και δεν σώζεται πνοή, πάρεξ του άνεμου που πνέει μες στη στάχτη τη λεπτή"». Κάποιος ήθελε ερωτήσει: Του θυμού Του εισ' αδελφή; Ποιος είν' άξιος να νικήσει ή με σε να μετρηθεί; Η γη αισθάνεται την τόση του χεριού σου ανδραγαθιά, που όλην θέλει θανατώσει τη μισόχριστη σπορά. Την αισθάνονται και αφρίζουν τα νερά, και τ' αγρικώ δυνατά να μουρμουρίζουν σαν ρυάζετο θηριό. Κακορίζικοι, πού πάτε του Αχελώου μες στη ροή και πιδέξια πολεμάτε από την καταδρομή να αποφύγετε; Το κύμα έγινε όλο φουσκωτό· εκεί ευρήκατε το μνήμα πριν να ευρείτε αφανισμό. Βλασφημάει, σκούζει, μουγκρίζει κάθε λάρυγγας εχθρού, και το ρεύμα γαργαρίζει τες βλασφήμιες του θυμού. Σφαλερά τετραποδίζουν πλήθος άλογα, και ορθά τρομασμένα χλιμιντρίζουν και πατούν εις τα κορμιά. Ποίος στο σύντροφον απλώνει χέρι, ωσάν να βοηθηθεί· ποίος τη σάρκα του δαγκώνει όσο που να νεκρωθεί. Κεφαλές απελπισμένες, με τα μάτια πεταχτά, κατά τ' άστρα σηκωμένες για την ύστερη φορά. Σβιέται -αυξαίνοντας η πρώτη του Αχελώου νεροσυρμή- το χλιμίντρισμα και οι κρότοι και του ανθρώπου οι γογγυσμοί. Έτσι ν' άκουα να βουίξει τον βαθύν Ωκεανό, και στο κύμα του να πνίξει κάθε σπέρμα αγαρηνό! Και εκεί πού 'ναι η Αγία Σοφία μες στους λόφους τους επτά, όλα τ' άψυχα κορμία, βραχοσύντριφτα, γυμνά, σωριασμένα να τα σπρώξει η κατάρα του Θεού, κι απ' εκεί να τα μαζώξει ο αδελφός του Φεγγαριού. Κάθε πέτρα μνήμα ας γένει, κι η Θρησκεία κι η Ελευθεριά μ' αργό πάτημα ας πηγαίνει μεταξύ τους και ας μετρά. Ένα λείψανο ανεβαίνει τεντωτό, πιστομητό, κι άλλο ξάφνου κατεβαίνει και δεν φαίνεται, και πλιο και χειρότερα αγριεύει και φουσκώνει ο ποταμός· πάντα, πάντα περισσεύει· πολύ φλοίσβισμα και αφρός. Α, γιατί δεν έχω τώρα τη φωνή του Μωυσή; Μεγαλόφωνα την ώρα οπού εσβιούντο οι μισητοί, το Θεόν ευχαριστούσε στου πελάου τη λύσσα εμπρός, και τα λόγια ηχολογούσε αναρίθμητος λαός. Ακλουθάει την αρμονία η αδελφή του Ααρών, η προφήτισσα Μαρία, μ' ένα τύμπανο τερπνόν και πηδούν όλες οι κόρες με τσ' αγκάλες ανοικτές, τραγουδώντας, ανθοφόρες, με τα τύμπανα κι εκειές. Σε γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τρομερή, σε γνωρίζω από την όψη που με βία μετράει τη γη. Εις αυτήν, είν' ξακουσμένο, δεν νικιέσαι εσύ ποτέ· όμως, όχι, δεν είν' ξένο και το πέλαγο για σε. Το στοιχείον αυτό ξαπλώνει κύματ' άπειρα εις τη γη, με τα οποία την περιζώνει, κι είναι εικόνα σου λαμπρή. Με βρυχίσματα σαλεύει που τρομάζει η ακοή· κάθε ξύλο κινδυνεύει και λιμνιώνα αναζητεί. Φαίνετ' έπειτα η γαλήνη και το λάμψιμο του ηλιού, και τα χρώματα αναδίνειτου γλαυκότατου ουρανού. Δεν νικιέσαι, είν' ξακουσμένο, στην ξηράν εσύ ποτέ· όμως όχι δεν είν' ξένο και το πέλαγο για σέ. Περνούν άπειρα τα ξάρτια, και σαν λόγγος στριμωχτά τα τρεχούμενα κατάρτια, τα ολοφούσκωτα πανιά. Συ τες δύναμές σου σπρώχνεις, και αγκαλά δεν είν' πολλές, πολεμώντας, άλλα διώχνεις, άλλα παίρνεις, άλλα καις. Μ' επιθυμία να τηράζεις δύο μεγάλα σε θωρώ, και θανάσιμον τινάζεις εναντίον τους κεραυνό. Πιάνει, αυξαίνει, κοκκινίζει, και σηκώνει μια βροντή, και το πέλαο χρωματίζει με αιματόχροη βαφή. Πνίγοντ' όλοι οι πολεμάρχοι και δεν μνέσκει ένα κορμί· χαίρου, σκιά του Πατριάρχη, που σε πέταξαν εκεί. Εκρυφόσμιγαν οι φίλοι με τσ' εχθρούς τους τη Λαμπρή, και τους έτρεμαν τα χείλη δίνοντάς τα εις το φιλί. Κειες τες δάφνες που εσκορπίστε τώρα πλέον δεν τες πατεί, και το χέρι οπού εφιλήστε πλέον, α, πλέον δεν ευλογεί. 'Ολοι κλαψτε· αποθαμένος ο αρχηγός της Εκκλησιάς· κλάψτε, κλάψτε· κρεμασμένος ωσάν να 'τανε φονιάς! 'Εχει ολάνοικτο το στόμα π' ώρες πρώτα είχε γευθεί τ' Άγιον Αίμα, τ' Άγιον Σώμα·λες πως θε να ξαναβγεί η κατάρα που είχε αφήσει, λίγο πριν να αδικηθεί, εις οποίον δεν πολεμήσει κι ημπορει να πολεμει Την ακούω, βροντάει, δεν παύει εις το πέλαγο, εις τη γη, και μουγκρίζοντας ανάβει την αιώνιαν αστραπή. Η καρδιά συχνοσπαράζει. Πλην τι βλέπω; Σοβαρά να σωπάσω με προστάζει με το δάκτυλο η θεά. Κοιτάει γύρω εις την Ευρώπη τρεις φορές μ' ανησυχιά· προσηλώνεται κατόπι στην Ελλάδα, και αρχινά: «Παλληκάρια μου, οι πολέμοι για σας όλοι είναι χαρά, και το γόνα σας δεν τρέμει στους κινδύνους εμπροστά. Απ' εσάς απομακραίνει κάθε δύναμη εχθρική, αλλά ανίκητη μια μένει που τες δάφνες σας μαδεί. Μία, που όταν ωσάν λύκοι ξαναρχόστενε ζεστοί, κουρασμένοι από τη νίκη, αχ, το νου σάς τυραννεί. Η Διχόνοια που βαστάει ένα σκήπτρο η δολερή καθενός χαμογελάει, "πάρ' το", λέγοντας, "και συ". Κειο το σκήπτρο που σας δείχνει έχει αλήθεια ωραία θωριά· μην το πιάστε, γιατί ρίχνει εισέ δάκρυα θλιβερά. Από στόμα οπού φθονάει, παλληκάρια, ας μην πωθεί, πως το χέρι σας κτυπάει του αδελφού την κεφαλή. Μην ειπούν στο στοχασμό τους τα ξένη έθνη αληθινά: "Εάν μισούνται ανάμεσό τους δεν τους πρέπει ελευθεριά". Τέτοια αφήστενε φροντίδα· όλο το αίμα οπού χυθεί για θρησκεία και για πατρίδα όμοιαν έχει την τιμή. Στο αίμα αυτό, που δεν πονείτε για πατρίδα, για θρησκειά, σας ορκίζω, αγκαλισθείτε σαν αδέλφια γκαρδιακά. Πόσο λείπει, στοχασθείτε, πόσο ακόμη να παρθεί· πάντα η νίκη, αν ενωθείτε, πάντα εσάς θ' ακολουθεί. Ω ακουσμένοι εις την ανδρεία καταστήστε ένα Σταυρό και φωνάξετε με μία: «Βασιλείς, κοιτάξτ' εδώ!» Το σημείον που προσκυνάτε είναι τούτο, και γι' αυτό ματωμένους μας κοιτάτε στον αγώνα το σκληρό. Ακατάπαυστα το βρίζουν τα σκυλιά και το πατούν και τα τέκνα του αφανίζουν και την πίστη αναγελούν. Εξ αιτίας του εσπάρθη, εχάθη αίμα αθώο χριστιανικό, που φωνάζει από τα βάθη της νυκτός: Να εκδικηθώ. Δεν ακούτε, εσείς εικόνες του Θεού, τέτοια φωνή; Τώρα επέρασαν αιώνες και δεν έπαυσε στιγμή. Δεν ακούτε; Εις κάθε μέρος σαν του Άβελ καταβοά· δεν ειν' φύσημα του αέρος που σφυρίζει εις τα μαλλιά. Τι θα κάμετε; Θ' αφήστε να αποκτήσομεν εμείς λευθεριάν, ή θα την λύστε εξ αιτίας πολιτικής; Τούτο ανίσως μελετάτε ιδού εμπρός σας τον Σταυρό: Βασιλείς, ελάτε, ελάτε, και κτυπήσετε κι εδώ!". "Διονύσιος Σολωμός"

ΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥΣ

Τα Ποντιακά επίθετα, άρχισαν να παίρνουν συγκεκριμένες καταλήξεις με κυρίαρχες αυτή σε «-ίδης» και «-άδης» από τα μέσα του 18ου αιώνα, όταν επετράπη από την τουρκική κυβέρνηση η ίδρυση επίσημων Ελληνικών σχολείων στον Πόντο, ενώ μέχρι τότε υπήρχαν τα εκκλησιαστικά παλαιού τύπου σχολεία. Η ανάγκη καταγραφής των μαθητών σε μητρώα και καταλόγους, αλλά και η επιθυμία των διδασκάλων για την Ελληνική παιδεία και μόρφωση, τους ώθησε να προσθέσουν την αρχαιοπρεπή κατάληξη «-ίδης» στο επώνυμο που είχαν μέχρι τότε οι μαθητές. Σε κάποια επώνυμα συναντάμε τις καταλήξεις: -ίδης, -άδης, -ειάδης, -πουλλος, -όπουλλος, -ωφ (σλαβ.) και -ογλού (λ.τ. oglu = γιος). Κάποια άλλα επώνυμα έχουν τις καταλήξεις: -άντης, -άντ(οι), -άντων, -άντας, -ής, -κλής, -άς (ήας), -ούλλης, -εάδης, -ύδης, -ήζ. Πολλοί από τους πρόσφυγες Ποντίους, μετά την έλευσή τους στην Ελλάδα μεταγλωττίσανε τα τουρκικά επώνυμά τους προσθέτοντας τις καταλήξεις –ίδης, -είδης, -ειάδης, -ιάδης για να δηλώσουν εμφαντικά την ελληνική τους καταγωγή. Εξετάζοντας τα ποντιακά επώνυμα διαπιστώνουμε πως ταξινομούνται σε επώνυμα που προέρχονται από πατρώνυμα, επαγγέλματα, τοπωνύμια και χαρακτηριστικά ή παρατσούκλια. Παρακάτω παραθέτουμε ορισμένα επίθετα από κάθε κατηγορία: Από το βαπτιστικό όνομα: Αθανάσιος (Αθανασιάδης), Ανδρέας (Ανδρεάδης), Απόστολος (Αποστολίδης), Νικόλαος (Νικολαΐδης), Παναγιώτης (Παναγιωτίδης) Αβραμίδης, Ακριτίδης, Αντωνιάδης, Βασιλειάδης, Γεωργιάδης, Γρηγοριάδης, Θεοδωρίδης, Ιασωνίδης, Ιορδανίδης, Κωνσταντινίδης, Πετρίδης, Σαββίδης, Χριστοφορίδης κ.ά.. Επίθετα από επαγγέλματα: Ζουρνατζίδης (ο μουσικός που παίζει ζουρνά), Καζαντζίδης (καζαντζής = χαλκιάς), Καλαϊτζίδης (καλαϊτζίδης = γανωματής), Καρβουνίδης (=ο έμπορος κάρβουνου) Κεμεντζετσίδης (κεμεντζετζή ς= λυράρης), Κουγιουμτζίδης ή Κοεμτζίδης (κουγιουμτζής =αργυροχρυσοχόος), Οικονομίδης, Ουσταμπασίδης (ουστάμπασης = αρχιτεχνίτης, αρχιμεταλλουργός), Πεχλιβανίδης (πεχλιβάνης = παλαιστής), Σιδερίδης, Υφαντίδης, Λιθοξόος (ο ασχολούμενος με τη λάξευση τω λίθων), Κεραμείδης (ο ασχολούμενος με τον πηλό), Μεταλλείδης (ο επεξεργαζόμενος μέταλλα), Σαραφίδης (ο αργυραμοιβός) κ.ά Επίθετα από τοπωνύμια: Κανετίδης (ο καταγόμενος από την Αργυρούπολη, από την ονομασία Κάν(ιν) της Αργυρούπολης, Κογκαλίδης (από το χωριό Κογκά της Τραπεζούντας), Κοροξενίδης (από το χωριό Κορόνιξα ή Κορόξενα της Αργυρούπολης), Μουρατχανίδης (από το χωριό Μουραχτάν), Νικοπολιτίδης (από την Νικόπολη, συναντάται ακόμη και ως Καραχισαρίδης από την τουρκική ονομασία της Νικόπολης «Καραχισάρ»), Λαρχανίδης (από την Λαραχανή), Πολατίδης (από την περιοχή Πολάτ), Τοκατλίδης (από την Τοκάτη), Τσαρτσάμπαλης (ο καταγόμενος από την Τσαρτσαμπά), Σαμψολίδης (ο καταγόμενος από την Αμισό ή Σαμψούντα), Σταυριώτης (ο καταγόμενος από το Σταυρίν), Μοχωρίδης (ο καταγόμενος από τη Μόχωρα), Μουζενίδης (ο καταγόμενος από τη Μούζενα), Απεσλίδης (ο καταγόμενος από το Απέσ’) κ.ά. Επίθετα από παρατσούκλια και χαρακτηριστικά: Ασλανίδης (από το aslan = λιοντάρι), Ατματζίδης (από το atmaca = γεράκι), Ζαρογουλίδης (αυτός που έχει στραβό λαιμό), Καμπουρίδης, Καπασακαλίδης (αυτός που έχει χοντρό πηγούνι), Καρακασίδης (αυτός που έχει μαύρα φρύδια), Κοτσαμπουϊκίδης (=αυτός που έχει μεγάλο μουστάκι), Κωφίδης, Ποζίδης (ξανθός ή σταχτής), Τσαχουρίδης (γαλανομάτης ή ξανθός), Τσιρκινίδης (άσχημος), Χονδροματίδης, Σαπουτμάς (από τουρκ. sapitmak = ο παράφρων), Αλαλούκης (από το άλαλος), Κουσής (από το τουρκ. kus = πουλί. Στην Ελλάδα μεταγλωττίστηκε σε Κουσίδης) κ.ά. Το χρώμα των ματιών, του δέρματος, των μαλλιών κ.λ.π: Καραγκιόζογλου ή Καραγκιοζίδης (μεταγλωττίστηκε σε Μαυρομάτης), Σαρτσάς (λ.τ. sari = ο ξανθός, ο κίτρινος) κ.ά Από τα σωματικά ελαττώματα: Τοπαλίδης (από το τουρκ. topal = κουτσός), Παρμακσούζ (από το τουρκ. parmak = δάκτυλο, μεταγλωττίστηκε σε Αδάκτυλος), Κουλοχέρης (ο μονόχειρας) κ.ά. Από εβραϊκά ονόματα: Ιακωβίδης (Ιακώβ), Αβραμίδης (Αβραάμ), Ισαακίδης (Ισαάκ), Μιχαηλίδης (μιχαήλ), Γαβριηλίδης (Γαβριήλ), Ιωακειμίδης (Ιωακείμ) κ.ά. Από τα βυζαντινά ονόματα: Φωκάς, Γαβράς, Μουρούζης, Κομνηνός, Βελισσαρίδης (Βελισσάριος) κ.ά Από φυσικά φαινόμενα: Χειμωνίδης (χειμώνας), Ζερζελίδης (από το τουρκικό zerzele = σεισμός), Βροχόπουλος (βροχή) κ.ά. Το γεγονός ότι μερικά από τα επώνυμα και όχι μόνο της Ποντιακής, που δηλώνουν επάγγελμα ή χαρακτηριστικό προέρχονται από τουρκικές λέξεις, δε σημαίνει ότι υστερούν εθνικά. Η μακραίωνη υποδούλωση του Ελληνικού έθνους από τους Τούρκους, είχε ως αποτέλεσμα κάποιες λέξεις της τουρκικής να ενσωματωθούν στην ποντιακή αλλά και στη νεοελληνική. Άλλωστε, τέτοια φαινόμενα παρατηρούνται μεταξύ γειτονικών λαών. Η προέλευση των επωνύμων -και όχι μόνο των ποντιακών- δε παύει να είναι ένα θέμα που παρουσιάζει ενδιαφέρον και το οποίο χρήζει περαιτέρω έρευνας από την επιστήμη της γλωσσολογίας. Πηγή : Αποσπάσματα από: www.newsbomb.gr ergasia-press.gr Φωτογραφία: https://blogs.sch.gr/pontos2gympyrg

58 ΠΟΝΤΙΑΚΕΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΤΟ ΓΑΜΟ 1.- Αν ξαναγίνουμαι νύφε, εξέρω να καμαρώνω. (Αν ξαναγίνω νύφη, θα ξέρω να καμαρώνω). 2.- Α σην μάισσαν την νύφεν πολλά αοίκα να αναμέντ’ς. (Από τη μάγισσα τη νύφη πολλά τέτοια να περιμένεις). 3.-«Γάμπρε σαφλέα» «κυρά χειμονκός εν’» «ήξερα σε κι α σο καλοκαίρ’ κι αν». («Γαμπρέ σαλιάρη», «κυρά μου χειμώνας είναι», «σε ήξερα κι από το καλοκαίρι»). 4.-Γαμπρός υιός ’κι ίνεται και νύφε θαγατέρα. (Ο γαμπρός γιος δε γίνεται και η νύφη θυγατέρα). 5.-Η νύφε την κάρφαν ατ’ς πα αν ’κι έχ’, ξάν’ νύφε εν’. (Η νύφη και χωρίς το πέπλο, πάλι νύφη είναι). 6.-Η χαρά με τα τραγωδίας κι η θανή με τα μοιρολοϊας. (Ο γάμος με τραγούδια κι ο θάνατος με μοιρολόγια). 7.- Σην χαρά σ’ θα γράνω έναν ζευγάρ’ ποστάλα. (Στο γάμο σου θα χαλάσω ένα ζευγάρι παπούτσια. 8.-Τη γάμονος όλα δύσκολα κι η νύφε βαρεσμέντζα. 9.-Την γραίαν είπαν ατεν: «Σον ουρανόν γάμος ίνεται» κι εκείνε ερώτεσεν: «Η σκάλα απόθεν μερέες εν’;» (Είπαν στη γριά: Στον ουρανό γάμος γίνεται, κι εκείνη ρώτησε: Η σκάλα από ποια μεριά είναι;). 10.-Το κορίτσ’ ντ’ απαργάν’σον πεθερόν, στείλ’ν ατο σ’ οσπίτ’ν ατ’ς. (Το κορίτσι που κακοφέρεται στον παθερό, το στέλνουν στο σπίτι του). Ποντιακός Ελληνισμός Σελίδα 59 11.-Τον γάιδαρον σην χαράν εκάλεσαν κι εκουβάλεσεν και το σεμέρ’ν ατ’. (Τον γάιδαρο προσκάλεσαν σε γάμο και κουβάλησε μαζί του και το σαμάρι). 12.-Τριάντα χρόνια και καιρούς κι εσύ, κόρ’, ανάμνον. (Τριάντα χρόνια και καιροί κι εσύ κόρη περίμενε). 13.-Χολέσκεται η νύφε, τρώει ξυλέας, χολέσκεται η πεθερά, ξαν’ τρώει ξυλέας η νύφε. (Θυμώνει η νύφη τρώει ξυλιές, θυμώνει η πεθερά πάλι τρώει ξυλιές η νύφη). 14.-Το κορίτσ’ αν αφήντς ατο, για ζουρνατσήν θα παιρ’ για ταουλτσήν (σαφής). 15.- Η ψη την ψην ’κ’ εθέλεσεν. (Η ψυχή την ψυχή δε θέλησε) Λέγεται όταν δεν ταιριάζουν οι σύζυγοι. 16.-Άντραν κι άλογον πη ’κ’ εχ’ ’ς σην παρέβγαν έργον ’κ’ έχ’. (Όποια δεν έχει άντρα κι άλογο δεν έχει θέση στο κατευόδωμα). 17.- Η κόρ’ όσον το κάθεται η τυχ’ ατ’ς ανηβαίνει. (Όσο περνά η ηλικία της νέας καλυτερεύει και η τύχη της). 18.-Για τ’ εμέν άντρας ’κ’ ευρέθεν και προξενήτρα ξάι. (Για μένα δεν βρέθηκε άντρας ούτε προξενήτρα). 19.-Για τ’ εμέν άντρας ’κ’ εξέβεν και σκαφίδ’ ’κ’ επελεκέθεν (για άτυχη). 20.- Έντρισεν το συκοκούρ’, σαγ ολσούν καστανοκούρ’. (Παντρεύτηκε το κούτσουρο της συκιάς, ας ζήσει το κούτσουρο της καστανιάς) Λέγεται όταν παντρεύονται ηλικιωμένοι. 21.-Επέμ’νε ’ς σο τζαχ’ (Έμεινε στο τζάκι) Λέγεται για γεροντοκόρη. 22.- Όλ’ αν στέκ’νε, εσύ η σουμαδεμέντσα πα ντο στέκ’ς; (Όλοι κι αν στέκονται γιατί στέκεσαι και συ αρραβωνιασμένη;) Λέγεται για αυτόν που μένει αργός. 23.-Λιμόχορος λιμόχορος και πεινασμένος γάμος. (Λιμασμένος χορός και πεινασμένος γάμος). Λέγεται όταν δεν κάνουν τραπέζι στο γάμο. 24.-Άμον τ’ έρθεν ο χάρον ’ς δην πόρταν, όλ’ τη νύφεν ετέρεσαν. (Μόλις ήρθε ο χάρος στο σπίτι, όλοι τη νύφη κοίταξαν). 25.- Εσέν κορτσόπον λέγατο κι εσύ νυφίτσα άκσον. (Το λέω σε σένα κόρη, για να τ’ ακούσει η νύφη). 26.-Αλλ’ αντρίζ’νε κι άλλ’ μουγκρίζνε. (Άλλοι παντρεύονται κι άλλοι αναστενάζουν). 27.-Άλλο μίαν αν αντρίζω, θα εγροικώ και καματίζω. (Άλλη μια φορά αν παντρευτώ, θα ξέρω πώς να βάλω άλλον να δουλεύει στη θέση μου). 28.-Αλάλετος γάιδαρος σον γάμον καλεσμένος. (Απρόσκλητος γάιδαρος σε γάμο καλεσμένος). 29.-Ακαμάτριαν κυράν έχω, κι ακαμάτριαν νύφεν εποίκα. (Ακαμάτισσα γυναίκα έχω κι ακαμάτισσα νύφη έκανα). 30.-Όνταν ’κι θέλω να φιλώ σε, ερωτώ σε: το μάγ’λο σ’ μερ’ καικά εν; (Όταν δε θέλω να σε φιλήσω σε ρωτώ: Το μάγουλό σου που είναι;) 31.-Μικρός π’ εγυναίκ’σεν, καμίαν κ’ εκομπώθεν. (Όποιος παντρεύτηκε μικρός ποτέ δε γελάστηκε). 32.-Να μη ομάζναμε, ’κ’ εσυμπεθεράζναμε. (Αν δεν μοιάζαμε δε συμπεθεριάζαμε). 33.-Όλον το τέρτι μ’ τη πεθεράς ι μ’ ο θάνατον. (Όλος ο καημός μου ας είναι ο θάνατος της πεθεράς μου). 34.-Κρίμαν σ’ οβούδιν τ’ έσπαξα και την χαράν τ’ εποίκα (Κρίμα στο βόδι που έσφαξα και στο γάμο που έκανα). Λέγεται στις περιπτώσεις που διαψεύδονται οι προσδοκίες μας. 35.-Ας είχα τον άντρα μ’ κι ας έμνε και ση κυρού μ’ (Ας είχα τον άντρα μου κι ας ήμουν και στα πατρικά μου). Ειρωνικά για τις γυναίκες που τα θέλουν όλα δικά τους. 36.-Απ’ έξ’ ο χορόν γαϊτάν εν’. (Απ’ έξω από το χορό πολλά τραγούδια ξέρει). 37.-Ήμπαν γάμος εκεί παρανύφ’ σα. (Όπου γάμος εκεί παράνυφη). 38.-Κορίτσ’ ποι κατακλαίει, εγκλεσίαν χαλάν. (Εκείνος που κατηγορεί κορίτσι, χαλάει εκκλησία). 39.-Όλον τον κακόν τον γιο μ’, κι όλον τον καλόν γαμπρό μ’. (Ο πιο κακός μου γιος κι ο πιο καλός μου γαμπρός). 40.-Η νύφε πάντα εχπάσκουτον και καμίαν σον γαμπρόν να επαίγνεν ’κι επόρνεν. (Η νύφη πάντοτε ξεκινούσε και καμιά φορά στο γαμπρό να πάει δεν μπορούσε). 41.-Η ’υναίκα σ’, είπαν ατόν, θα αφήν’τσε. Πεσκί μ’ εγώ ’κι εφέκ’ ατέν; είπεν (Η γυναίκα σου θα σ’ αφήσει, του είπαν. Μήπως εγώ δεν την άφησα; απάντησε). 42.-Η τεμπέλτσα η νύφε ους να μερών’ κοσκινίζ’. (Η τεμπέλα νύφη μέχρι να ξημερώσει κοσκινίζει). 43.-Ήνταν εφτάει ο κόσμον όλον, θα εφτάει κι ο Κοσμάς. (Ό,τι θα κάνει ο κόσμος όλος, θα κάνει κι ο Κοσμάς). 44.-Επάντρεψες τον γιος σ; Ο γείτονάς σης γίνεται (σαφής). 45.-Το γεφύρ’ ντ’ εδιάβεν ο κόσμον, εγώ πα θα διαβαίνω. (Το γιοφύρι που ο κόσμος όλος πέρασε κι εγώ θα το περάσω). 46.-Τη πεθεράς ο θάνατον, τη νύφες χοροστασία. (Της πεθεράς ο θάνατος της νύφης στήσιμο χορού). 47.-Άμε, μανίτσα, μ’ εκείθεν, έλα γυναικίτσα μ’, εδώθε. (Άντε, μανούλα μου, πήγαινε κατακεί κι εσύ, γυναικούλα μου, έλα καταδώ). 48.-Ανεφορίτες γάιδαρος, κατηφορίτσα νύφε. (Απ’ ανηφόρα ο γάιδαρος κι από κατηφόρα η νύφη). 49.-Δέβα κλάψον τον άντρα μ’ κι εγώ ας χορεύω. (Πήγαινε κλάψε τον άντρα μου κι εγώ ας χορέψω). 50.-Δείξον με πώς αγαπάς με, να δίγω σε και την ψη μ’. (Δείξε μου πως μ’ αγαπάς, να σου δώσω και την ψυχή μου). 51.-Εγνώρτσες την παντρειάν, νούντσον και την χειρείαν. (Γνώρισες την παντρειά σκέψου τώρα και την χηρεία). 52.-Είνας ’υναίκα το κιφάλ’ν ατ’ς κι επόρνεν να έδενεν κι εδάβεν να δεν’ τη νύφες το κιφάλ’. (Μια γυναίκα το κεφάλι της δεν μπορούσε να δέσει και πήγε να δέσει της νύφης το κεφάλι). 53.-Είχα σε και ’κι εθέλνα σε, εχάσα σε κι αραεύω σε. (Σε είχα και δε σε ήθελα, σ’ έχασα και σε γυρεύω). 54.-Από μακρά τη ταουλί’ η λαλία γαπάν έρται. (Από μακριά ο ήχος του ταουλιού έρχεται χοντρός και τραχύς). (Η διάδοση μιας πληροφορίας και η φήμη μεγαλοποιεί τα πραγματικά γεγονότα). 55.-Η κόρ’ εγάπανεν τον χορόν κι ηύρεν λυριτζήν άντρα. (ανάλογο με το «Κοίλησε ο τέντζερης και βρήκε το καπάκι του). 56.-Η νύφε κάθεται κι η πεθερά γυροκλώσκεται. (ειρωνικά για εκείνους που παραμελούν τα καθήκοντά τους). 57.-Η τσούνα αν ’κι λαϊζ’ τ’ ουδάρ’ ν’ ατς, ο σκύλον κι σουμών’. (Η σκύλα αν δεν κουνήσει την ουρά της, ο σκύλος δεν πλησιάζει). 58.-Τσούνα πεθερά, καμίαν νύφε κ’ ένουσνε; (Σκύλα πεθερά, ποτέ σου δεν έγινες νύφη;) Πηγή: http://3lyk-ptolem.koz.sch.gr/.../arxeia/pontiakos.pdf .Φωτογραφίες: https://blogs.sch.gr/pontos

Εκδήλωση Μνήμης για την Γενοκτονία Ποντίων & Αρμενίων

Η ΚΑΜΠΑΝΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ (με υπότιτλους)

Ο Απριλτς σον Ποντον

Ο Απριλτς σον Ποντον. Ο μηνας Απρίλιος ηταν ασταθης λόγω των βροχών γι αυτο και έλεγαν "Απρίλτς έρται και περάν, τ’ άλλο κλαίει τ’ άλλο γελά". Τον μήνα Απρίλιο τον έλεγαν και «Αγιωργίτας» ή «Αεργίτας» από την γιορτή του Αγίου Γεωργίου τον αποκαλούσαν όμως και «Λαμπριάτη» επειδή τις περισσότερες φορές η Λαμπρή το "Πάσχα" έπεφτε μέσα στον μήνα αυτό. Τον Απρίλιο η φύση ήταν όμορφη αφού έλιωναν πλέον τα χιόνια και ειχε φορέσει το γιορτινό της πέπλο ενα απέραντο πράσινο πέπλο με ωραίους χρωματισμούς από αγριολουλουδα τα μανουσάκια (οι λεγόμενοι μενεξέδες) πλημμύριζαν τις βουνοπλαγιές. Ο καιρός είχε βελτιωθεί έβγαζαν τα ζώα για βοσκη στις κοντινές βουνοπλαγιες και ξεκινούσαν τις πρώτες αγροτικές εργασίες. «Απρίλ' τα φερ' τα χελιδόνε, κελαηδούν και λύν' τα χιόνε Έρθεν Απρίλ' με το καλόν, έγκεν τα πρασινάδας Ξενιτεύνε οι παντρεμέν', κλαινίζνε τοι νυφάδας.» Καλο μήνα.

ΧΡΎΣΑΝΘΟΣ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ

ΑΘΑΝΑΤΟΣ Γεννήθηκε το 1934 στην Οινόη Κοζάνης από γονείς Έλληνες του Πόντου που κατάγονταν από το Πεζιρκιάν Κιατσίτ (σήμερα Εσκί Γκετσίτ στην Τουρκία) του δήμου Σελήμ, επαρχίας Καρς του Καυκάσου. Τελείωσε το δημοτικό σχολείο του χωριού του και εγγράφηκε στο Βαλταδώριο γυμνάσιο της Κοζάνης. Η δολοφονία του πατέρα του Κωνσταντίνου από συμμορία παρακρατικών το 1947, αναγκάζει την οικογένειά του να καταφύγει στη Δραπετσώνα του Πειραιά. Εκεί ο νεαρός Χρύσανθος θα αναγκαστεί, μαζί με τα αδέλφια του, να αγωνιστεί για να βιοποριστεί. Ταυτόχρονα θα μεταγραφεί στο Α' Πρότυπο Γυμνάσιο Πειραιώς (σημερινή Ιωνίδειος Πρότυπος Σχολή). Στα μαθητικά του χρόνια και πιο συγκεκριμένα στο Γυμνάσιο άρχισε να ασχολείται με το ποντιακό τραγούδι.Την περίοδο από το 1951 μέχρι το 1958 είχε τραγουδήσει σε προγράμματα ραδιοφωνικών σταθμών με τα συγκροτήματα των Ποντίων λυράρηδων (κεμεντζετζήδων στα ποντιακά) Παπαβραμίδη και Σπανίδη. Το 1959, μετά την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων, πήγε στη Θεσσαλονίκη, όπου εγκαταστάθηκε μόνιμα μέχρι το 1975. Τότε συνεργάστηκε με το λυράρη Γώγο Πετρίδη και μαζί εισήγαγαν την ποντιακή μουσική στα νυχτερινά κέντρα διασκέδασης, αρχίζοντας από την Καλαμαριά και την Πολίχνη Θεσσαλονίκης εμφανιζόμενοι στις μπουάτ. Ο Χρύσανθος ηχογράφησε τον πρώτο του δίσκο το 1954, ο οποίος ήταν 78 στροφών. Έπειτα ηχογράφησε τριάντα περίπου ποντιακούς δίσκους 45 στροφών, γράφοντας και τους στίχους στα περισσότερα, με καθαρά ποντιακή παραδοσιακή μουσική επένδυση όπως και στους δίσκους 33ων στροφών του. Εκτός από το ποντιακό τραγούδι, από το 1973 άρχισε συνεργασία με τον μουσικοσυνθέτη Χριστόδουλο Χάλαρη στο ελληνικό έντεχνο τραγούδι, συμμετέχοντας στους δίσκους «Ακολουθία» με τον Νίκο Ξυλούρη και τη Δήμητρα Γαλάνη, «Πάθη Απόκρυφα», «Δροσουλίτες» (μαζί με τη Δήμητρα Γαλάνη) και ηχογραφεί τον «Μεγαλέξανδρο» για την ομώνυμη ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Στη δισκογραφία του συμπεριλαμβάνεται και ένας δίσκος συνεργασίας με τον Στέλιο Καζαντζίδη. Το 1967 νυμφεύθηκε την Αναστασία Παχατουρίδου, η οποία τον συντρόφευσε μέχρι το τέλος της ζωής του. Ο Χρύσανθος Θεοδωρίδης καθιερώθηκε ως βάρδος του ποντιακού ελληνισμού, τραγουδώντας για 50 χρόνια, εκφράζοντας τα συναισθήματά των Ποντίων, οι οποίοι του έχουν αποδώσει τον χαρακτηρισμό «αηδόνι του Πόντου». Πέθανε στις 30 Μαρτίου 2005, σε ηλικία 71 ετών, από έμφραγμα του μυοκαρδίου. Η σορός του ετέθη σε λαϊκό προσκύνημα, όπου απέτισαν φόρο τιμής χιλιάδες Πόντιοι. Πηγή : Wikipedia

Ποντιακά επίθετα και η προέλευση τους

Τα Ποντιακά επίθετα άρχισαν να παίρνουν συγκεκριμένες καταλήξεις με κυρίαρχες αυτή σε «…ίδης» και «…ιάδης» από τα μέσα του 18ου αιώνα. Ταξινομούνται σε επίθετα που προέρχονται από πατρώνυμα, επαγγέλματα, τοπωνύμια ή παρατσούκλια. Αν εξετάσει κανείς τα σημερινά επώνυμα των Ελλήνων θα διαπιστώσει πως από περιοχή σε περιοχή διαφέρουν οι καταλήξεις, οι οποίες παρουσιάζονται συχνότερα. Έτσι, παρατηρούμε πιο συχνά: Την κατάληξη «…ούδης» σε επώνυμα της Μακεδονίας και της Θράκης. Την κατάληξη «…άκης» στα Κρητικά επώνυμα. Την κατάληξη «…άκος» και «…έας» σε επώνυμα της Μάνης. την κατάληξη «…άτος» στα επώνυμα της Κεφαλλονιάς. Την κατάληξη «…όπουλος» στα Πελοποννησιακά επώνυμα. Τις καταλήξεις «…ίδης» και «…ιάδης» σε επίθετα του Πόντου. Διαδρομή των επιθέτων Εξετάζοντας συνοπτικά τη διαδρομή των επιθέτων στην ιστορία, θα διαπιστώσουμε πως στην αρχαιότητα, επίθετα χρησιμοποιούσαν οι ευγενείς οικογένειες. Για να δηλώσουν το γένος καταγωγής των ατόμων που τα έφεραν. Από τη βυζαντινή εποχή σε ρόλο επωνύμου άρχισαν να χρησιμοποιούνται τα παρωνύμια, ως συνοδευτικά του βαφτιστικού ονόματος. Παράλληλα, για τις μεγάλες αριστοκρατικές οικογένειες καθιερώθηκαν οικογενειακά ονόματα και ονόματα γενεών. Τα οποία προέρχονται από τίτλους και αξιώματα. Κατά την Τουρκοκρατία χρησιμοποιόταν το πατρώνυμο ως συνοδευτικό του κύριου ονόματος. Καταλήξεις Ποντιακών επιθέτων Όσον αφορά στα Ποντιακά επίθετα, αυτά άρχισαν να παίρνουν συγκεκριμένες καταλήξεις με κυρίαρχες αυτή σε «…ίδης» και «…ιάδης» από τα μέσα του 18ου αιώνα. Όταν επετράπη από την Τουρκική κυβέρνηση η ίδρυση επίσημων Ελληνικών σχολείων στον Πόντο. Ενώ μέχρι τότε υπήρχαν τα εκκλησιαστικά παλαιού τύπου σχολεία. Η ανάγκη καταγραφής των μαθητών σε μητρώα και καταλόγους, αλλά και η επιθυμία των διδασκάλων για την Ελληνική παιδεία και μόρφωση, τους ώθησε να προσθέσουν την αρχαιοπρεπή κατάληξη «…ίδης» στο επώνυμο που είχαν μέχρι τότε οι μαθητές. Εξετάζοντας τα Ποντιακά επίθετα διαπιστώνουμε πως ταξινομούνται σε επώνυμα που προέρχονται από πατρώνυμα, επαγγέλματα, τοπωνύμια ή παρατσούκλια Ποντιακά επίθετα Παρακάτω παραθέτουμε ορισμένα Ποντιακά επίθετα, από κάθε κατηγορία: Πατρωνυμικά: Αβραμίδης, Ακριτίδης, Αντωνιάδης, Αποστολίδης, Βασιλειάδης, Γεωργιάδης, Γρηγοριάδης, Θεοδωρίδης, Ιασωνίδης, Ιορδανίδης, Κωνσταντινίδης, Νικολαΐδης, Πετρίδης, Σαββίδης, Χριστοφορίδης. Επίθετα από επαγγέλματα: Ζουρνατζίδης (ο μουσικός που παίζει ζουρνά), Καζαντζίδης (καζαντζής: χαλκιάς), Καλαϊτζίδης (καλαϊτζίδης: γανωματής), Καλεμκερίδης, από την τουρκική λέξη kalemkar (ο χαράκτης). Καρβουνίδης (ο έμπορος κάρβουνου) Κεμεντζετσίδης (κεμεντζετζής: λυράρης), Κουγιουμτζίδης ή Κοεμτζίδης (κουγιουμτζής: αργυροχρυσοχόος), Οικονομίδης. Ουσταμπασίδης (ουστάμπασης: αρχιτεχνίτης, αρχιμεταλλουργός), Πεχλιβανίδης (πεχλιβάνης: παλαιστής). Σταφυλίδης (ο γιος ή απόγονος του σταφυλά). Συγκελίδης (Οφίκιο του Πατριαρχείου [συν+κελί] Σύμβουλος του επίσκοπου. Πρόσωπο της απολυτού εμπιστοσύνης του αλλά και της εύνοιας του), Σιδερίδης, Υφαντίδης. Επίθετα από τοπωνύμια: Κανετίδης (ο καταγόμενος από την Αργυρούπολη, από την ονομασία Κάν(ιν) της Αργυρούπολης. Κογκαλίδης (από το χωριό Κογκά της Τραπεζούντας). Κοροξενίδης (από το χωριό Κορόνιξα ή Κορόξενα της Αργυρούπολης). Μουρατχανίδης (από το χωριό Μουραχτάν). Νικοπολιτίδης (από τη Νικόπολη, συναντάται ακόμη και ως Καραχισαρίδης από την Tουρκική ονομασία της Νικόπολης «Καραχισάρ»). Λαρχανίδης (από τη Λαραχανή). Πολατίδης (από την περιοχή Πολάτ). Σταμπουλίδης ή Σταμπολίδης (προερχόμενα από την τουρκική λέξη stanbul [η πόλη]). Τοκατλίδης (από την Τοκάτη). Επίθετα από παρατσούκλια: Ασλανίδης (από το aslan: λιοντάρι). Ατματζίδης (από το atmaca: γεράκι). Ζαρογουλίδης (αυτός που έχει στραβό λαιμό). Καμπουρίδης, Καπασακαλίδης (αυτός που έχει χοντρό πηγούνι). Καρακασίδης (αυτός που έχει μαύρα φρύδια). Κοτσαμπουϊκίδης (αυτός που έχει μεγάλο μουστάκι). Κωφίδης, Ποζίδης (ξανθός ή σταχτής). Τσαχουρίδης (γαλανομάτης ή ξανθός). Τσιρκινίδης (άσχημος), Χονδροματίδης. Προέλευση των επιθέτων Το γεγονός ότι μερικά από τα επίθετα και όχι μόνο τα Ποντιακά, που δηλώνουν επάγγελμα ή παρατσούκλι, προέρχονται από Τουρκικές λέξεις, δεν σημαίνει ότι υστερούν εθνικά. Η μακραίωνη υποδούλωση του Ελληνικού έθνους στους Τούρκους είχε ως αποτέλεσμα κάποιες λέξεις της Τουρκικής να ενσωματωθούν στην Ποντιακή, αλλά και στη νεοελληνική. Άλλωστε, τέτοια φαινόμενα παρατηρούνται μεταξύ γειτονικών λαών. Η προέλευση των επιθέτων και όχι μόνο των Ποντιακών, δεν παύει να είναι ένα θέμα που παρουσιάζει ενδιαφέρον. Το οποίο χρήζει περαιτέρω έρευνας από την επιστήμη της γλωσσολογίας. Α. Κωνσταντινίδου (Φιλόλογος) Βιθυνιακά Χρονικά – Τεύχος 8, Ιούλιος / Σεπτέμβριος 2014

Το παρακάθ’ ‎Κωνσταντίνος Μαυρόπουλος Κανλικέτες‎ ‎

 ’ Το παρακάθ’

Διαβάζω σήμερα σε ένα ενημερωτικό e-mail που μου ήρθε: Η Εύξεινος Λέσχη τάδε, προσκαλεί τα μέλη και τους φίλους της στο παρακάθ’ που διοργανώνει την τάδε του μηνός στην αίθουσα εκδηλώσεων του Συλλόγου.
Ακολουθεί ένας κατάλογος καλλιτεχνών στο τραγούδι και διάφορα όργανα!!!

Αυτό που θα κάνουν είναι συνεστίαση και δεν έχει καμιά σχέση με το ιστορικό παρακάθ’!!!

Μην μπλέκουμε τα σώβρακα με τις γραβάτες!!!

Ότι θέλει ο καθένας, το ονομάζει όπως θέλει!!!

Το παρακάθ’ γινόταν στα σπίτια, κυρίως τις νύχτες του χειμώνα που δεν είχαν δουλειές, γι αυτό και κάθονταν μέχρι αργά, λέγοντας ιστορίες ανέκδοτα και συζητώντας διάφορα θέματα.
Συνήθως προσφέρονταν ελαφρά κεράσματα, σοκολατάκια, λικερ, κουλουράκια, κ.λ.π.
Καμιά φορά να έλεγαν και κανένα τραγουδάκι (εγώ ποτέ δεν άκουσα).
Αλλά ούτε μπεκροπίνανε, ούτε χόρευαν!!!

Το μουχαπέτ’ γινόταν συνήθως σε μαγαζιά, καφενεία, ταβέρνες.
Σε ένα τραπέζι μαζεύονταν το πολύ δεκαπέντε άτομα, μόνο άνδρες, είχαν έναν κεμεντζετσσή και έτρωγαν διάφορους μεζέδες, έπιναν συνήθως ρακί και τραγουδούσαν δίστιχα!!!

Σήμερα κάποιοι κάνουν μουχαπέτ, ή αν θέλετε τσιμπούσι, ή φαγοπότι και το ονομάζουν παρακάθ’!!!

Το έχω πει πολλές φορές και θα το επαναλαμβάνω μήπως και το καταλάβουν, ότι άλλο πράγμα είναι το παρακάθ’, άλλο το μουχαπέτ, άλλο η συνεστίαση, άλλο το ταλάσσεμαν.

Κάποιοι (ευτυχώς λίγοι) όλα αυτά θέλουν να τα αποκαλούν με και λέξη, παρακάθ’!!!

Μα πως θα τα ξεχωρίζουμε τότε μεταξύ τους;;;;;;;;;

Επειδή ενδεχομένως κάποιοι να ακούνε για πρώτη φορά τη λέξη ταλάσσεμαν (με ένα σίγμα γράφεται, αλλά βάζω 2 για να δείξω ότι προφέρεται παχύ), εξηγώ αμέσως γιατί πράγμα πρόκειται.

Τα καλοκαίρια όταν μάζευαν τον καρπό του καλαμποκιού (κοτόσσ’, τζουπάδ’), μαζεύονταν κάθε βράδυ και σε διαφορετικό σπίτι, κυρίως νέοι και νέες και καθάριζαν τα φύλλα απογυμνώνοντας το στέλεχος του καρπού.
Αυτό γινόταν μέσω αστεϊσμών, πειραγμάτων, ανεκδότων, και γενικά μέσα σε ατμόσφαιρα ευχάριστη.
Αυτό ήταν το ταλάσσεμα.
Κι αυτό κάποιοι θέλουν να το ονομάζουν παρακάθ’!!!

Η Ποντιακή διάλεκτος

 1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Η ποντιακή διάλεκτος και η καππαδοκική διάλεκτος αποτελούν τα λεγόμενα Μικρασιατικά ιδιώματα, τα οποία έχουν ομοιότητες με τα Κυπριακά, τα Δωδεκανησιακά και άλλα (Χίου, Ικαρίας). Για τα Μικρασιατικά ιδιώματα γράφει ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης: «Χωρισμένα νωρίς από την επίλοιπη ελληνόγλωσση περιοχή και με ξενόγλωσσο υπόστρωμα, έμειναν για αιώνες χωρίς εύκολη συγκοινωνία και χωρίς γραπτή παράδοση, που να στηρίζη την προφορική γλώσσα, και ακολούθησαν διαφορετική εξέλιξη. Διατήρησαν γνωρίσματα τη παλιάς ελληνιστικής κοινής, καθώς και της μεσαιωνικής γλώσσας, και είναι έτσι από τ' αρχαϊκότερα νεοελληνικά ιδιώματα. Από το άλλο μέρος όμως, ενώ έμειναν καθαρά από άλλες ξένες επιδράσεις και διατήρησαν πολλές λέξεις και τύπους αρχαϊκούς, δέχτηκαν, ιδίως τα καππαδοκικά και τα σιλιώτικα, βαθύτερη την επίδραση από τα τούρκικα» (Ιστορική εισαγωγή 274). Για τα στοιχεία που διαμόρφωσαν την ποντιακή ο Δ. Οικονομίδης γράφει ότι «αφού ως η νέα λαλουμένη ελληνική καθόλου υπέκυψε και αύτη εις την κοινήν λεγομένην ελληνικήν ολίγα τινά μόνον στοιχεία εκ της ιωνική ς διασώσασα, ικανά όμως άλλα αρχαιοπινή, προσέλαβεν έπειτα και πολλάς λέξεις και πολλούς γραμματικούς τύπους εκ της μεσαιωνικής και της βυζαντιακής γλώσσης, από δε της αλώσεως και πολλάς κατ’ ανάγκην τουρκικάς λέξεις, τας οποίας και σήμερον έτι διατηρεί τινάς μεν αυτουσίους, τινάς δε μετά καταλήξεων ελληνικών κατά τους ιδίους αυτής γραμματικούς κανόνας» (Γραμματική 5).

Η ποντιακή διάλεκτος μιλιόταν στα νότια παράλια του Εύξεινου Πόντου και στο εσωτερικό της Μ. Ασίας. Αρχίζοντας από τα δυτικά, με όριο την Ινέπολη (Ιωνόπολιν), φτάνουμε στα ανατολικά ως τη Ριζούντα (Ρίζαιον, τουρκ. Ριζέ) και την Κολχίδα (τας Αθήνας). Από την Ινέπολη ως την Οινόη η ζώνη των ποντιακών διακοπτόταν από τουρκόφωνους πληθυσμούς και είχε εστίες την Ινέπολη, τη Σινώπη, την Αμισό (Σαμψούντα), την Οινόη. Αλλά και στην υπόλοιπη περιοχή, όπου μιλιόταν η ποντιακή, συνυπήρχαν και τουρκόφωνοι πληθυσμοί. Η πιο μεγάλη ενδοχώρα όπου ακούγονταν τα ποντιακά ήταν νότια της Τραπεζούντας με τις περιοχές της Γεμουράς, Ματσούκας, Σάντας, Κρώμνης, Χαλδίας [με πρωτεύουσα την Κάν(ιν), λόγια Αργυρούπολη, τουρκ. Γκιμισχανέ], Χεριάνων. Ποντιακά μιλούσαν και σε διάφορες παροικίες μεταλλωρύχων (ματεντζήδων) Ποντίων σε μεταλλειοφόρες περιοχές, όπως στο Γκιουμούς-μαντέν (νότια της Σινώπης), Ακντάγ-μαντέν (βόρεια του Άλυ), Μπουλγάρ-μαντέν (στο Ικόνιο, κοντά στον Ταύρο), Άργανα (στο Ντιαρμπεκίρ) κ.α. Επίσης μιλούσαν ποντιακά έποικοι από τον Πόντο στις παραμεθόριες με την Τουρκία περιοχές του Καυκάσου (Καρς, Βατούμ κ.ά.) και της νότιας Ρωσίας (περιοχές Κρασνοντάρ, Ζντάνοφ κ.ά.).

Η ποντιακή διάλεκτος, και εξαιτίας του εκτεταμένου γεωγραφικού χώρου όπου είχε απλωθεί και από έλλειψη επαφών και επικοινωνίας ανάμεσα στους ομιλητές της, είχε κατατμηθεί σε διάφορα ιδιώματα. Κυριότερα απ' αυτά ήταν τα εξής:

• Το ιδίωμα Τραπεζούντας, Ματσούκας, Σάντας και Χαλδίας. Ήταν η πολυπληθέστερη διαλεκτική ομάδα, γιατί αποτελούσε τα εννέα δέκατα (9/10) του ποντιακού ελληνισμού, κατά τον Α.Α. Παπαδόπουλο. Απ' αυτούς μάλιστα αποικίστηκαν στα μεταγενέστερα χρόνια οι περιφέρειες Τρίπολης, Κερασούντας, Κοτυώρων και Αμισού, καθώς και περιοχές στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας όπου πήγαν ως μεταλλουργοί.

• Το ιδίωμα Όφη και Σουρμαίνων.

• Το ιδίωμα Κερασούντας και Τρίπολης, που παρουσιάζει τις λιγότερες αλλαγές σε σχέση με τα υπόλοιπα ιδιώματα.

• Το ιδίωμα Οινόης.

• Το ιδίωμα Αμισού. Η παράλια πόλη Αμισός (Σαμψούντα) ήταν συνονθύλευμα από Έλληνες της Καππαδοκίας, Κωνσταντινούπολης, Οινόης και άλλων μερών του Πόντου. Γι’ αυτό δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για ιδιαίτερο γλωσσικό ιδίωμά της.

• Το ιδίωμα Ινέπολης. Είναι το πιο δυτικό από τα ιδιώματα του Πόντου και γι' αυτό επηρεάστηκε σοβαρά από την κοινή νεοελληνική.

Μπορούν να μνημονευτούν ακόμα τα ιδιώματα Κοτυώρων (Ορντούς), Σινώπης, Νικόπολης κ.ά.

Σήμερα βέβαια ο όρος «ποντιακή διάλεκτος» δεν έχει γεωγραφική έννοια. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών Ελλάδας και Τουρκίας το 1922 οι Πόντιοι ζουν διεσπαρμένοι σε όλη την Ελλάδα, και σε αστικά κέντρα και ιδίως στην ύπαιθρο. Για τον τρόπο που μιλιέται τώρα η ποντιακή και για το μέλλον της έγραψε ο Α.Α. Παπαδόπουλος: «Και όπου μεν έχουν εγκατασταθή εις συνοικισμούς ακραιφνώς ομοιογενείς, όπως εις την Μακεδονίαν, εκεί επί του παρόντος εξακολουθεί να ομιλήται η διάλεκτος όπως και εις τον Πόντον, αλλ’ όπου ανεμείχθησαν με άλλους πρόσφυγας προερχομένους άλλοθεν της Τουρκίας, όπως εκ της Ανατολικής Θράκης, εκεί έπαυσε να είναι ακραιφνής. Το ίδιον συμβαίνει και όπου ανεμείχθησαν με ιθαγενείς είτε των αστικών κέντρων είτε της υπαίθρου χώρας. Πάντως δε κατά νόμον φυσικόν θα συντελεσθή συν τω χρόνω πλήρης πανταχού γλωσσική αφομοίωσις των Ποντίων διά της επιδράσεως της κοινής Ελληνικής και θα έλθη χρόνος, ότε η διάλεκτος θα ανήκη πλέον εις την κατηγορίαν των νεκρών γλωσσών. Εξαίρεσιν θα αποτελέσουν τα ιδιώματα του Όφεως και της Τόνγιας, περιφερειών της επαρχίας Τραπεζούντας, διότι οι ελληνόφωνοι κάτοικοι αυτών, απόγονοι εξισλαμισθέντων Ελλήνών, δεν υπήχθησαν εις την ανταλλαγήν ως Μουσουλμάνοι την θρησκείαν» (Ιστορ. λεξ. ποντ. γ').

2. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Από τα χαρακτηριστικά της διαλέκτου μνημονεύονται επιλεκτικά με συντομία:

2.1. ΦΩΝΗΤΙΚΑ-ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΑ

• Τα φωνήεντα και τα σύμφωνα της ποντιακής είναι γενικά τα ίδια με της κοινής νεοελληνικής. Στα σύμφωνα της ποντιακής υπάρχουν επιπλέον τα παχιά συριστικά σ, τσ, ξ, τξ, όπως και σε άλλα νεοελληνικά ιδιώματα.

• Το αρχαίο η προφέρεται ως ε, δηλαδή η ποντιακή διατηρεί την αρχαία ιωνική προφορά του η: άκλερος, νύφε, κλέφτες, εγάπεσα, ζεμία, έτον, χωρέτες, κλέμαν, σκωλέκ(ιν), εκοιμέθα κ.ά. Το φαινόμενο αυτό, ενώ έχει μεγάλη διάδοση, εμφανίζει ταυτόχρονακαι πολλές εξαιρέσεις: ποτήρ’, νιφτήρα, αληγορώ, να τερής, βροντή, χολή, ασκητής, χρήμαν κ.ά.

• Συγκοπή (εξαφάνιση) των φωνηέντων i και u όταν βρίσκονται αμέσως μετά ή αμέσως πριν από την τονιζόμενη συλλαβή: χωράφ’, εσ’χώρεσα-εσ’χωρώ, ακούω-έκ’σα, χωρέτ’, κορ’τσόπον, κλέφτ(ει)ς, κλέφτ(ου)ς, επέγ(ει)να, πορπάτ(ει) κ.ά. Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει σε ορισμένα ιδιώματα και παρουσιάζει πολλές εξαιρέσεις. Αν μετά την εξαφάνιση του i και u τα σύμφωνα που συμπίπτουν είναι το τ και το σ, προφέρονται τσιτακιστικά, σαν τσ, όχι διεσταλμένα: δεσπότς, Μάρτς, κλέφτς, πότσον, φώτσον κ.ά. Σε άλλες περιπτώσεις ανάμεσα στα σύμφωνα που συμπίπτουν αναπτύσσεται, για φωνητικούς λόγους, ένα τ ή π: φέρεις → φέρ’ς → φέρτς, κρίντς (κρίνεις), θέλτς (θέλεις), Αντώντζ (Αντώνης), γειτόντζα (γειτόνισσα) κτλ., Αβράμης → Αβράμ’ς → Αβράμπς, καϊμακάμπς, κρέμπσον (κρέμισον), ημπσός (ήμισυς) κτλ.

• Προφέρονται ασυνίζητα οι ακολουθίες φωνηέντων ea, eo και ίa: βασιλέας, βαρέα, παλαίος, αραίος, παιδία. εθυμίασα κ.ά.

• Τα φωνήεντα ea και ia, καθώς και eo και io, όταν είναι άτονα ή τονίζεται το δεύτερο, προφέρονται σαν ενδιάμεσοι φθόγγοι α και ο: όρνα, παλά, δάκρα, δάβoλoς, σπέλον, παλόνω, δάκρον κ.ά.

• Διατηρείται σε ορισμένα ιδιώματα το τελικό ν (το παιδίν, το χωράφιν, την ημέραν, τον κύρην, επαίρεν, τερέστεν κ.ά.) ή εμφανίζεται προσθετικά (το χώμαν, το στόμαν, το θάμαν, ο βασιλέαν, ο κριτήν, ο Γιάννεν κ.ά.).

• Ο τόνος ανεβαίνει στην κλητική των ονομάτων: Άναστασ’, Βάσιλ’κη, Εύγενη, Φώτεινη, Γέρικα, 'Αντων’, γάμπρε κ.ά. Αυτό γίνεται όταν υπάρχει έμφαση στο κάλεσμα, δηλαδή σε περιπτώσεις δυσφορίας, ανυπομονησίας κτλ.

• Τονίζονται και πέρα από την τρίτη συλλαβή από το τέλος («τρισυλλαβία»)

o   θηλυκά προπαροξύτονων επιθέτων (έμορφεσα, άσκεμεσα, νόστιμεσα κτλ.) και

o   ρηματικοί τύποι που κρατούν αμετακίνητο τον τόνο τους (έκαιγαμε, ετίμαναμε, έκατσετεν, εκάκυνανε κτλ.).

Στις περιπτώσεις αυτές λέγεται ότι αναπτύσσεται «δευτερεύων τόνος», ασθενέστερος από τον κύριο τόνο, σε περιορισμένη ίσως γεωγραφική έκταση.

2.2. MOPΦΟΛOΓIΚA

• Εμπρόθετα άρθρα ση (γεν. = στου, στης, στων), σου, σον, σην, σο κτλ.: ση Παρέσας (στης Παρ.), σον ποπάν (στον παπά), σο χωράφ’ (στο χωράφι) κτλ.

• Επικράτηση του ουδέτερου άρθρου τα σε θηλυκά ουσιαστικά που δηλώνουν άψυχα πράγματα ή έμψυχα μη λογικά όντα: τα λαλίας, τα εικόνας, τα κοσσάρας, τα κορώνας κ.ά.

• Τα ουσιαστικά σε -ος όταν είναι έναρθρα λήγουν σε –ον και όταν είναι άναρθρα σε -ος: ο γυρευόν γυρεύει αλλά γυρευός κρούει σην πόρταν, ατός ο Χριστόν έτον αλλά αγούτος παλαλός έν’, κττ. Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει κανονικά στα ιδιώματα Κερασούντας, Κοτυώρων, Τραπεζούντας, Χαλδίας κ.ά.

• Σχηματισμός γενικής των αρσενικών σε -ος: ο πάππον - τη πάππονος, λύκονος, άρκονος, γέρονος, πάρδονος, Τούρκονος.

• Η υποκοριστική κατάληξη -όπον είναι η πιο διαδεδομένη υποκοριστική κατάληξη της διαλέκτου: κορ’τσόπον, ρακόπον (ρακί), μαλλόπα (μαλλιά), παιδόπον (παιδί) κτλ.

• Σχηματισμός θηλυκού επιθέτων σε -ος και -εσα:
  ο άλαλος - η άλαλος και άλαλεσα - το άλαλον, ο άνοστος - η άνοστος και άνοστεσα - το άνοστον, η άσκεμος και άσκεμεσα, η άχαρος και άχαρεσα, η έμορφος και έμορφεσα κτλ. • Η αύξηση των ρημάτων ε μπαίνει κανονικά, είτε τονίζεται είτε όχι: εβάλ’να, εκοιμέθα, εφανέρωσα, εφανέρωσαμε κτλ.

• Ένας τύπος μέλλοντα και για τη διάρκεια και για το στιγμιαίο: θα τρέχω = «θα τρέχω» και «θα τρέξω», θα ζώσκουμαι = «θα ζώνομαι» και «θα ζωστώ».

• Για τη δήλωση πράξης που θα ακολουθήσει αμέσως μετά τη στιγμή της ομιλίας χρησιμοποιούνται εκφράσεις καθώς έχ’ και πάω ή πάω και στέκω = «θα πάω αμέσως».

• Σχηματισμός προστακτικής σιγματικού και άσιγμου αορίστου σε -ον: φανέρωσον, τίμεσον, γράψον, δείξον, βάλον, στείλον, σύρον κ.ά.

• Η παθητική φωνή των ρημάτων σχηματίζεται σε -ουμαι (-γουμαι, -κουμαι, -σκουμαι, -ίουμαι): ξεραίνουμαι, θερίγουμαι, φυτεύκουμαι, κλώσκουμαι, τιμίουμαι κ.ά.

• Τα παλιά ρήματα σε -όω σχηματίζουν παθητική φωνή σε -ούμαι: φανερούμαι, στεφανούμαι, φορτούμαι κ.ά.

• Κατάληξη α' πληθ. ενεστώτα παθητικής φωνής σε -μες: φαίνουμες, κάθουμες, φυτεύκουμες κ.ά.

• «Από τα λίαν χαρακτηριστικά γνωρίσματα της διαλέκτου είναι η πρωτοφανής ανάπτυξις και έκτασις των τοπικών επιρρημάτων» (Α.Α. Παπαδόπουλος). Τα επιρρήματα αυτά χρησιμοποιούνται

o   απλά: αδά (= εδώ), εκεί, ατού (= αυτού), έξ' (= έξω), άν’ (= άνω), κά (= κάτω) κ.ά.

o   συνδυασμένα: ατού απέσ' (= αυτού μέσα), ατού αφκά (= αυτού κάτω), αδά μερέαν (= εδώ μεριά) κ.ά.

o   σύνθετα: απέσ’ (από+έσω), αποπέσ’ (από+απέσω), ακειαπάν’ (εκεί+επάνω), αδαπλάν (αδά+πλάν), απαγκαικά (επάνω και κάτω) κ.ά.

2.3. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ

• Σύνταξη επιθέτου ουδέτερου γένους με αρσενικά και θηλυκά ουσιαστικά που φανερώνουν άψυχα πράγματα ή έμψυχα μη λογικά: έμορφον λαλία - έμορφα λαλίας, το χρυσόν η μαστραπά, τα μαύρα τα ημέρας κτλ. (αλλά η έμνοστος η νύφε, η άσκεμος η γραία, η καλέσα η μάνα κτλ.).

• Οι εμφατικοί τύποι των κτητικών αντωνυμιών (τ’ εμόν, τ’ εσόν – τ’ εμέτερον, τ’ εσέτερον, τ’ ατεινέτερον) χρησιμοποιούνται μόνο στο ουδέτερο γένος και στον ενικό αριθμό. Στον πληθυντικό μπαίνουν μόνο όταν αναφέρονται σε ουδέτερα πληθυντικού αριθμού: τ’ εσόν η γυναίκα, τ’ εμόν ο Γιάννες, τ’ εσέτερον τα εγκλησίας, τ’ εμέτερον οι δεσκάλ’ κτλ. αλλά τ’ εσά τα ψέματα, τ’ εμέτερατα λώματα κτλ.

• Το αντικείμενο εκφέρεται πάντα σε αιτιατική πτώση: είπα τον κύρη σ’, έδειξα ’τον τ’ οσπίτ’ν ατ’, ντο λέγω σε, έφερα τον Γιάννεν έναν γράμμαν κτλ.

• Οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυμίας επιτάσσονται πάντα, ακόμα και ύστερα από άρνηση: είπε με, είδεν ατουνούς, εδώκα ‘τον, ‘κί πουλεί με το χτήνον κτλ.

• Χρήση του αρνητικού ‘κί, «όπερ κατ’ εξοχήν διαστέλλει αυτήν από την κοινήν Ελληνικήν» (Α.Α. Παπαδόπουλος): ‘κί θέλω, ‘κ’ εθέλεσα, ‘δεν ‘κί λέγω, ‘δεν ‘κ’ είπα κτλ.

• Δήλωση του συγκριτικού βαθμού με το άλλο ή κι άλλο + θετικός βαθμός (άλλο έμορφος ή κι άλλο έμορφος = «ομορφότερος») και του απόλυτου υπερθετικού με το πολλά (πολλά έμορφος = «πάρα πολύ όμορφος»).

3. ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΙΔΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΠΟΝΤΙΑΚΗΣ

Το γενικότερο πρόβλημα της ταξινόμησης των νεοελληνικών ιδιωμάτων/διαλέκτων το συναντούμε και στην περίπτωσητης ποντιακής. Δεν υπάρχει ακόμα μια οριστική κατάταξη των ιδιωμάτων του Πόντου, γιατί δεν είμαστε βέβαιοι για το κριτήριο με βάση το οποίο πρέπει να γίνει αυτή.

Ίσαμε σήμερα έχουν επιχειρηθεί διάφορες κατατάξεις. Μια πρώτη κατάταξη, που έγινε με γεωγραφικά κριτήρια, την οφείλουμε στο Μανόλη Τριανταφυλλίδη (Ιστορική εισαγωγή 288). Ξεχωρίζει σ’ αυτήν τα δυτικά ή νιώτικα ιδιώματα (Οινόης, Άνω Αμισού, Σινώπης, και Ινέπολης), τα ανατολικάή τραπεζουντιακά (Τραπεζούντας, Σουρμαίνων, ΌΦη, Ριζούντας, Ματσούκας, Κερασούντας, Τρίπολης και Λιβεράς) και τα νοτιοανατολικά ή χαλδιώτικα (Αργυρούπολης, Νικόπολης, Σάντας, Κρώμνης κ.ά.). Η διαίρεση αυτή δεν αποδίδει την πραγματική εικόνα της διαλεκτικής διαφοροποίησης. Είτε γιατί ξεχωρίζει ιδιώματα που ανήκουν στην ίδια ομάδα (π.χ. της Χαλδίας και της Τραπεζούντας) είτε γιατί συμπεριλαμβάνει πολύ διαφορετικά μεταξύ τους ιδιώματα (όπως το ιδίωμα της Τραπεζούντας και τα ιδιώματα Σουρμαίνων, ΌΦη, Ριζούντας).

Μια άλλη διαίρεση επιχείρησε αργότερα ο Α.Α. Παπαδόπουλος (Αρχείον Πόντου 18, 1953, 84), με φωνητικά κριτήρια. Με βάση την αποσιώπηση των άτονων φωνηέντων i και u και την τροπή των άτονων e και ο σε i και u, ο Παπαδόπουλος κατέταξε τα ποντιακά ιδιώματα σε δύο ομάδες, στη μεσημβρινή, η οποία διατηρεί τα φωνήεντα «απαθή» (ιδιώματα Αμισού, Ινέπολης, Κερασούντας, Νικόπολης, Οινόης, Σινώπης και Τρίπολης), και στην ημιβόρειο, η οποία αποσιωπά τα άτονα i και u, αλλά χωρίς να στενεύει τα άτονα e και ο (ιδιώματα Κοτυώρων, ΌΦη, Σάντας, Σουρμαίνων, Τραπεζούντας, Σεμενίου και Χαλδίας).

Τα κριτήρια της κατάταξης αυτής είναι παρμένα από τα βόρεια ιδιώματα της νέας ελληνικής. Εκεί όμως τα φαινόμενα αυτά παρουσιάζουν κανονικότητα και η ταξινόμηση εκείνων των ιδιωμάτων, σε βόρεια, ημιβόρεια και νότια, αποδίδει τη φυσιογνωμία τους, πράγμα που δε συμβαίνει στην περίπτωση της ποντιακής. Γιατί σ’ αυτήν το φαινόμενο της αποσιώπησης των άτονων i και u ούτε κανονικότητα έχει ούτε τη βασική φυσιογνωμία των ιδιωμάτων της αποδίδει. Χρησιμοποιούμε δηλαδή ως κριτήριο ένα ισόγλωσσο που έχει δευτερεύοντα και συμπτωματικό χαρακτήρα στα ποντιακά ιδιώματα.

Με τα σημερινά δεδομένα της διαλεκτολογικής έρευνας πιστεύω ότι η κατάταξητων ποντιακών ιδιωμάτων με βάση το ισόγλωσσο «τελικό ν», που την επιχείρησε και αυτήν ο Α. Α. Παπαδόπουλος, δίνει την πιο αντιπροσωπευτική εικόνα της διαλεκτικής διαφοροποίησης στον ποντιακό χώρο. Με βάση λοιπόν τη διατήρηση ή αποσιώπηση του τελικού v έχουμε στην ποντιακή δύο ομάδες ιδιωμάτων. Στην πρώτη (ιδιώματα που διατηρούν το τελικό ν) ανήκουν τα ιδιώματα Κοτυώρων, Κερασούντας, Τρίπολης, Τραπεζούντας, Ματσούκας, Σάντας, Χαλδίας και Νικόπολης και στη δεύτερη (ιδιώματα που το αποσιωπούν) ανήκουν τα ιδιώματα Ινέπολης, Αμισού, Οινόης, Όφη και Σουρμαίνων.

Δημήτρης Ε. Τομπαΐδης
Φιλόλογος, Μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
Από την «Εγκυκλοπαίδεια Ποντιακού Ελληνισμού»
Εκδόσεις Μαλλιάρης – Παιδεία

Η Ιστορία του Πόντου

 Η ιστορία του Ελληνισμού του Εύξεινου Πόντου, αρχίζει με το πέρασμα από το μύθο στην αλήθεια, με την Αργοναυτική εκστρατεία και τις πρώτες εγκαταστάσεις των Ελλήνων αμέσως μετά τον Τρωικό πόλεμο (1100 π.Χ.). Η σημασία του Εύξεινου Πόντου διαφαίνεται από τις αρχές του Η’ π.Χ. αιώνα με την ίδρυση της Σινώπης από Μιλήσιους το 785 π.Χ. και αργότερα των άλλων πόλεων: Τραπεζούντας (756 π.Χ.), Κερασούντας (700 π.Χ.), Αμισού (Σαμψούντας 600 π.Χ.), Κοτυώρων (Ορντού), Τριπόλεως κλπ. Μαρτυρία για τον πλούτο, την ευημερία και την ελληνικότητα των αποικιών αυτών είναι η περιγραφή του Ξενοφώντα στην Κάθοδο των Μυρίων. Μέχρι την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου οι Έλληνες βρισκόταν μόνο την παραλιακή περιοχή της αποικισμένης χώρας, από τότε όμως άρχισε η εξάπλωση προς νότο και ο εξελληνισμός των γηγενών φυλών. Στο μεσοδιάστημα των Αλεξανδρινών χρόνων και της Ρωμαϊκής κατακτήσεως, στην περίοδο των Μιθριδατών, ο εξελληνισμός προχωρεί βαθύτερα. Στην Ρωμαϊκή περίοδο έρχεται σύμμαχος του ελληνισμού ο Χριστιανισμός, που διέδωσαν οι απόστολοι Ανδρέας και Πέτρος και τα Χριστιανικά μοναστήρια αποτελούν εστίες πίστης και εθνικής συνείδησης. Στους Βυζαντινούς χρόνους ο Μέγας Κωνσταντίνος μετέβαλε τον Πόντο σε επαρχία του κράτους, ενώ ο Ιουστινιανός όρισε πρωτεύουσα της επαρχίας την Τραπεζούντα. Ο δεσμός Aυτοκρατορίας και Εύξεινου Πόντου διατηρείται μέχρι την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως από τους Φράγκους το 1204, όταν δημιουργείται η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας από τους Κομνηνούς, που υποτάχθηκε το 1461 ύστερα από οκτώ χρόνια από την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως από τους Τούρκους το 1453. Επακόλουθο της καταλήψεως της Τραπεζούντας ήταν οι σφαγές, οι λεηλασίες και ο βίαιος εξισλαμισμός.

Η προσφορά των Ποντίων και η Ποντιακή αναγέννηση

Από το 1100 π.Χ. έως το 1923 μ.Χ., ένα διάστημα 3.000 χρόνων, ο Πόντος υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα τμήματα του ελληνικού έθνους, στο οποίο ο ελληνισμός της περιοχής αυτής τόσο στα χρόνια της αρχαιότητας και του Μ. Αλεξάνδρου όσο και της ρωμαιοκρατίας και του Βυζαντίου και αυτής της τουρκοκρατίας (1461–1922) δεν έπαυσε να διατηρεί αλώβητη την εθνική του συνείδηση. Σ΄ όλη τη διάρκεια των αιώνων αυτών, ο Εύξεινος Πόντος ανέδειξε το φιλόσοφο Διογένη, τον Ηρακλείδη τον Πολιτικό, τον Διϊφιλο, τον Στράβωνα, στον Μεσαίωνα τον Βησσαρίωνα και τόσους άλλους και στους Νέους Χρόνους τους Καρατζάδες, τους Μουρούζηδες, τους Γαβράδες, τους Υψηλάντες, τον Πασσαλίδη, τον Καπετανίδη, κ.ά.

Η οικονομική ανάκαμψη του Ποντιακού Ελληνισμού συνδυάστηκε με δημογραφική άνοδο. Το 1865 οι Έλληνες του Πόντου ανέρχονταν σε 265.000 άτομα, το 1880 σε 330.000 άτομα οι οποίοι κατοικούσαν κυρίως στα αστικά κέντρα. Ο ποντιακός ελληνισμός που ζούσε στις αρχές του 20ου αιώνα στις περιοχές Σινώπης, Αμάσειας, Τραπεζούντας, Σαμψούντας, Λαζικής, Αργυρούπολης, Σεβάστειας, Τοκάτης, και Νικόπολης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αριθμούσε, σύμφωνα με υπολογισμούς του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των Οθωμανικών αρχών περίπου 600.000 άτομα. Παράλληλα στη νότια Ρωσία, στην περιοχή του Καυκάσου, την ίδια εποχή υπήρχαν περίπου 150.000 Πόντιοι, που είχαν μετοικίσει εκεί μετά την άλωση της Τραπεζούντας το 1461. Μετά την λήξη του Α’ παγκοσμίου πολέμου και τη διεθνή τάση για αυτοδιάθεση των λαών, εξέχοντες Πόντιοι (Κ.Κωνσταντινίδης κ.ά ) συνέλαβαν την ιδέα της δημιουργίας Ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Πόντου με υπομνήματα και παραστάσεις προς τους εκπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων, σχεδιάζοντας και χάρτη του «διεκδικούμενου Πόντου», σχέδιο όμως που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.

Ο Πόντος το παραλιακό τμήμα της Β.Α. Μ.Ασίας, που απλώνεται από την περιοχή της Σινώπης ως το ανατολικό άκρο του Ευξείνου Πόντου (Βατούμ), είχε το 1918 έκταση 71.500 τετραγωνικών χιλιομέτρων με 2.048.250 κατοίκους την περίοδο εκείνη, από τους οποίους 697.000 ήταν Έλληνες Ορθόδοξοι.Οι κυριότερες πόλεις του Πόντου ήταν: η Τραπεζούντα με 50.000 κατοίκους τότε, από τους οποίους 15.000 Έλληνες, η Κερασούντα με 20.000 κατοίκους, από τους οποίους 12.000 Έλληνες, η Τρίπολη με 10.000, από τους οποίους 3.000 Έλληνες, τα Κοτύωρα (Ορντού) με 12.000, από τους οποίους 6.000 Έλληνες, η Αμισός (Σαμψούντα) με 35.000, από τους οποίους 18.000 Έλληνες, η Σινώπη με 15.000, από τους οποίους 4.500 Έλληνες, η Νικόπολη με 1.500 Έλληνες, η Αργυρούπολη με 6.000 κατοίκους, από τους οποίους 2.500 Έλληνες και η Αμάσεια με 42.000, από τους οποίους 18.000 Έλληνες. Ο Πόντος ήταν χωρισμένος σε 6 μητροπόλεις:1. τη μητρόπολη Τραπεζούντας με 84 σχολεία, 165 καθηγητές και δασκάλους και 6.800 μαθητές και μαθήτριες, 2. τη μητρόπολη Ροδοπόλεως με 55 σχολεία, 87 καθηγητές και δασκάλους και 3.053 μαθητές και μαθήτριες, 3. τη μητρόπολη Κολωνίας με 88 σχολεία, 94 καθηγητές και δασκάλους και 4.900 μαθητές και μαθήτριες, 4. τη μητρόπολη Χαλδίας – Κερασούντας με 252 σχολεία, 322 καθηγητές και δασκάλους και 24.800 μαθητές και μαθήτριες, 5. τη μητρόπολη Νεοκαισαρείας με 182 σχολεία, 193 καθηγητές και δασκάλους και 12.800 μαθητές και μαθήτριες και 6. τη μητρόπολη Αμασείας με 376 σχολεία, 386 καθηγητές και δασκάλους και 23.600 μαθητές και μαθήτριες.

Σε όλο τον Πόντο λειτουργούσαν 1.047 σχολεία με 1.247 καθηγητές και δασκάλους και 75.953 μαθητές και μαθήτριες. Ανάμεσα στα σχολεία το Φροντιστήριο Τραπεζούντας, το Φροντιστήριο Αργυρουπόλεως, το Λύκειο Γουμεράς, το Ημιγυμνάσιο Κερασούντας, το Γυμνάσιο Αμισού κλπ. Σε σύνολο επίσης 1.131 ναών, 22 μοναστηριών, 1.647 παρεκκλησίων και 1.459 κληρικών της εποχής αυτής περίφημα ήταν για τη διατήρηση και καλλιέργεια του θρησκευτικού φρονήματος και της παιδείας συνάμα τα μοναστήρια Παναγίας Σουμελά, Παναγίας Γουμερά, Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα, Αγίου Ιωάννου του Βαζελώνος κλπ.Η Γενοκτονία.Τον Δεκέμβριο του 1916 εκπονήθηκε από τους Τούρκους στρατηγούς Εμβέρ και Ταλαάτ σχέδιο εξόντωσης του άμαχου ελληνικού πληθυσμού του Πόντου που προέβλεπε, «άμεση εξόντωση μόνον των ανδρών των πόλεων από 16-60 ετών και γενική εξορία όλων των ανδρών και γυναικοπαίδων των χωριών στα ενδότερα της Ανατολής με πρόγραμμα σφαγής και εξόντωσης». Το πρόγραμμα ξεκίνησε 15 ημέρες αργότερα και εφαρμόστηκε κυρίως στις περιοχές της Σαμψούντας και της Πάφρας. Η περιοχή της Τραπεζούντας είχε γλιτώσει από τη μανία των Τούρκων διότι είχε καταληφθεί τον Απρίλιο του 1916 από τον ρωσικό στρατό. Όταν όμως οι Ρώσοι εγκατέλειψαν την πόλη τον Φεβρουάριο του 1918, τότε ο μισός περίπου πληθυσμός της περιοχής εγκατέλειψε τις εστίες του και ακολούθησε τον ρωσικό στρατό κατά την υποχώρησή του. Οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Καυκάσου και των παραλίων της Γεωργίας. Έκτοτε και μέχρι τον Αύγουστο του 1922 ο Κεμάλ, έχοντας εκκαθαρίσει τα δευτερεύοντα μέτωπα στη Μικρά Ασία, προχώρησε στη σταδιακή εξόντωση του Ποντιακού Ελληνισμού. Οι πόλεις και τα χωριά κάηκαν, και οι Πόντιοι και οι Πόντιες δολοφονήθηκαν, ατιμάστηκαν, εξορίστηκαν ή έφευγαν ομαδικά στα δάση και στα βουνά. Οσοι άνδρες συλλαμβάνονταν προωθούνταν στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Από την έκρηξη του Α’ παγκοσμίου πολέμου έως το 1923, οι Νεότουρκοι και οι Κεμαλικοί με τα σκληρά μέτρα που έλαβαν εναντίον των Ελλήνων του Πόντου με τη μέθοδο των εξοριών, βιασμών, σφαγών, εξανδραποδισμών και απαγχονισμών (κατά τον Πανάρετο Τοπαλίδη) εξόντωσαν:

α. κατά την περίοδο 1914-1918 170.576 Ποντίους β. κατά την περίοδο 1918-1923.119 122 Ποντίους δηλαδή συνολικα 289.698 Ποντίουςποσοστό δηλαδή 41,56% σε σύνολο 697.000 Ελλήνων κατοίκων, ενώ κατά τον Γ. Βαλαβάνη οι απώλειες των Ποντίων σύμφωνα με τη Μαύρη Βίβλο του Κεντρικού Συμβουλίου των Ποντίων στην Αθήνα ανέρχονται σε 303.238 ως το 1922. Συγκεκριμένα οι Ελληνες του Πόντου πριν το Γενικό Πόλεμο του 1914 ανέρχονταν σε 700.000 κατοίκους, αριθμός που αναγνωρίσθηκε επίσημα από την κυβέρνηση του Κιαμήλ πασσά. Η στατιστική της Μαύρης Βίβλου, η οποία εκδόθηκε από το Κεντρικό Συμβούλιο του Πόντου στα 1922 αναφέρει: 'οι σφαγέντες και οπωσδήποτε εξολοθρευθέντες Έλληνες του Πόντου από το 1914 μέχρι το 1922 ανέρχονται εις τους εξής αριθμούς:

Περιφέρεια Αμασείας 134078
Περιφέρεια Ροδοπόλεως 17.479
Περιφέρεια Χαλδείας - Κερασούντας 64.582
Περιφέρεια Νεοκαισαρείας 27.216
Περιφέρεια Τραπεζούντας 38.435
Περιφέρεια Κολωνίας 21.448

Σύνολο 303.238

Μέχρι την άνοιξη του 1924 το μαρτυρολόγιο των Ποντίων περιέλαβε ακόμα 50.000 νεομάρτυρες στην πλειοψηφία τους γυναικόπαιδα., συνολικά δηλαδή ο αριθμός των Ποντίων που δολοφονήθηκαν ως το Μάρτιο του 1924 ήταν 353.000, ποσοστό που ξεπερνάει το 50% του ολικού πληθυσμού των Ελλήνων του Πόντου.Οι νεοτουρκικές και κεμαλικές αρχές προσχεδίασαν και συμμετείχαν στην γενοκτονία. Οι διαταγές για τους εκτοπισμούς στο Κουρδιστάν και την Συρία των Ποντιακών πληθυσμών είτε με τη μορφή κυβερνητικών αποφάσεων είτε νομοσχεδίων της «εθνοσυνεύλευσης», όπως η 1041της 12ης Ιουνίου 1921, η 941 της 16ης Ιουνίου του ίδιου έτους, έχουν την υπογραφή των υπουργών αλλά και του Κεμάλ. Οι θηριωδίες και οι βαρβαρότητες του προκατόχου του Τοπάλ Οσμάν κλιμακώνονται και εκτελούνται κατόπιν διαταγής του αρχηγού του κεμαλικού στρατού Νουρεντίν Πασά, του μετέπειτα σφαγέα του Ελληνισμού της Σμύρνης και δήμιου του Αρχιεπίσκοπου Σμύρνης – νεομάρτυρα και εσχάτως αγιοποιηθέντα Χρυσόστομου. Η εκρίζωση αυτή των Ελλήνων του Πόντου είναι από τα πρωτοφανή εγκλήματα στην ανθρώπινη ιστορία. Ύστερα από 27 αιώνες ζωής ένας λαός εκριζώθηκε αφήνοντας πατρογονικές εστίες, εκκλησίες, τάφους προγόνων και ρίχτηκε στις ακτές της Ελλάδος. Η Μακεδονία, η Θράκη, η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, ο Πειραιάς, η Πάτρα, ο Βόλος, η Καβάλα, η Δράμα και άλλες περιοχές είναι οι χώροι όπου προσπάθησαν και ρίζωσαν οι πρόσφυγες Πόντιοι.

Οι ΚρυπτοχριστοανοίΣτον Πόντο παρουσιάσθηκε το φαινόμενο του Κρυπτοχριστιανισμού, της κρυφής δηλαδή λατρείας του Χριστού από βιαίως εξισλαμισθέντες Έλληνες, που στα φανερά υποκρίνονται τους Μωαμεθανούς και στα κρυφά, σε υπόγεια και κρύπτες, λειτουργούνται, βαπτίζονται, παντρεύονται από τότε και μέχρι σήμερα. Είναι γνωστό ότι μετά την άλωση της Τραπεζούντας υποχρεώθηκαν σε εξισλαμισμό οι επιφανείς οικογένειες και πλήθος νέων του Πόντου. Όπως γράφει πληροφορεί ο Μητροπολίτης Τραπεζούντος και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρύσανθος, οι εξισλαμισμοί στον Πόντο πραγματοποιήθηκαν την περίοδο 1648- 1687 από τις πιέσεις των φεουδαρχών. Σήμερα στην Τουρκία υπάρχουν ακόμη άτομα που μιλούν ή καταλαβαίνουν τα ποντιακά που είναι η αρχαιότερη ζώσα διάλεκτος της ελληνικής γλώσσας. Τα μέλη αυτής της ομάδας κατάγονται από την Τραπεζούντα και βρίσκονται σκορπισμένα σε διάφορα μέρη της Τουρκίας, καθώς και στο εξωτερικό, ως μετανάστες. Τα ποντιακά ομιλούνται σε εξήντα χωριά της περιφέρειας Τραπεζούντας, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται στην περιοχή του Οφη. Με τους πιο συντηρητικούς υπολογισμούς, η διάλεκτος αυτή ομιλείται από 300.000 περίπου άτομα

Η σημασία της 19ης Μαΐου

Μόλις το 1994 το ελληνικό κοινοβούλιο και μετά από αγώνες πολλών χρόνων θέσπισε την 19η Μαΐου ως ημέρα μνήμης των 353.000 και πλέον Ποντίων που δολοφονήθηκαν από τους νεότουρκους και κεμαλικούς. Οι Πόντιοι, ένας λαός με μεγάλη αγάπη στην ελευθερία, την αλήθεια, τη ζωή, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τις ηθικές αξίες, τον άνθρωπο, ήταν αδύνατο να ζήσουν στην απόκρυψη της Ιστορίας, στον εφησυχασμό, στην υποκρισία, στο ψέμα. Έτσι μία ημέρα διώξεων, παθών, θανάτου, μετατράπηκε σε ημέρα ζωής, αφετηρία ανάστασης και Ποντιακής αναγέννησης. Ο ορισμός, η καθιέρωσης της 19ης Μαΐου ως ημέρας μνήμης της γενοκτονίας συμβόλιζε τη νίκη της ζωής επί του θανάτου, της ανάστασης επί της σταύρωσης, της αναγέννησης επί της παρακμής, της Ιστορίας. Το αίμα εκατοντάδων χιλιάδων μαρτύρων ανδρών, γυναικών, παιδιών, βρεφών, το αίμα των ανταρτών του Πόντου ζητούσε δικαίωση. Δεν μπορούσε να μείνει χωρίς μια ημέρα απόδοσης τιμής, αλλά και αγωνιστικής κινητοποίησης για την αναγνώριση και τη δικαίωσή του από την ανθρωπότητα. Τα εκατοντάδες χιλιάδες θύματα του κεμαλικού φασισμού και ρατσισμού, οι βιασμοί, οι διώξεις, οι απελάσεις από την ιστορική πατρίδα των νέων ανθρώπων, γυναικών, παιδιών, ηλικιωμένων, ήταν ένα από τα πιο μεγάλα και συνεχή εγκλήματα που γνώρισε ο κόσμος.

Δυστυχώς οι Έλληνες, δεν κατόρθωσαν αναδείξουν πολιτικές, ένα σχέδιο, να προτείνουν και να υλοποιήσουν μία στρατηγική όπως οι Εβραίοι και οι Αρμένιοι, που θα ανάγκαζε το θύτη να αναγνωρίσει το έγκλημα και να ζητήσει συγνώμη. Αντίθετα, η μακροχρόνια ολιγωρία και η στήριξη μέσω εξωελλαδικών αλλά και μέσα στην Ελλάδα μηχανισμών του φασιστικού τουρκικού καθεστώτος της Τουρκίας μπροστά στο αναμφισβήτητο έγκλημα, ήταν η πολιτική που κυριάρχησε. Από την άλλη οι Πόντιοι για μεγάλο χρονικό διάστημα για την συνέχεια και της ιστορίας και της ταυτότητάς τους περιορίστηκαν σε μια μονομερή πολιτιστική απάντηση. Οι συνθήκες όμως παραχάραξης, εξέλιξης των ελληνοτουρκικών σχέσεων, οι σχέσεις υφισταμένου του ελλαδικού κράτους δεν επέτρεψαν να εκφραστούν οι προβληματισμοί και οι ανησυχίες των Ποντίων. Παράλληλα έλειψε κάθε ιστορική αναφορά είτε στο σχολείο είτε στο Πανεπιστήμιο που θα ήταν μία μεγάλη συνεισφορά στις νέες γενιές για την γνώση και τη μνήμη. Έλειψε μία Νυρεμβέργη για τους υπεύθυνους της Ποντιακής γενοκτονίας.Όλα αυτά δεν επέτρεψαν φυσικά τον Ποντιακό Ελληνισμό, να έχει τη δική του ημέρα μνήμης, όπως άλλοι λαοί, η οποία τόσο στο εθνικό και στο διεθνές πεδίο θα συμβόλιζε το δικαίωμα ενός λαού στη μνήμη, την μη παραγραφή του εγκλήματος και την αποτροπή τέλεσης νέων μαζικών δολοφονιών.

Οι Πόντιοι στερήθηκαν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα το δικαίωμα στη μνήμη της θυσίας των γυναικών της Σάντας, των απαγχονισμών στην Αμάσεια, των δολοφονιών στην ίδια πόλη το 1921 των μαθητών του κολλεγίου Ανατόλια της Μερζιφούντας Ανανιάδη και αδελφών Παυλίδη, τους οποίους οφείλει να τιμήσει το ελληνικό σχολείο εδώ στο Μόναχο και τη Νυρεμβέργη, στερήθηκαν τη γνώση σχετικά με το έγκλημα. Μόλις το 1994 το ελληνικό κοινοβούλιο και μετά από αγώνες δεκαετιών θέσπισε την 19η Μαΐου ως ημέρα μνήμης των 353.000 και πλέον ανθρώπων που δολοφονήθηκαν από τους κεμαλικούς, τους πρώτες διδάξαντες τον φασισμό και το ρατσισμό.Σήμερα όμως υπάρχουν δυνάμεις που αντιστρατεύονται στην αναγνώριση του εγκλήματος της γενοκτονίας, πολεμούν το δικαίωμα στη μνήμη και την αξιοπρέπεια ενός λαού. Άραγε τι δηλώνει εδώ και μία περίοδο η προσπάθεια να αλλοιωθεί και τελικά να καταργηθεί η 19η Μαΐου; Τι σημαίνει η συναυλία των Ρουβά-Κούτ, στην Κύπρο, την 19η Μαΐου 1997, η αποστολή της κρατικής Ορχήστρας Αθηνών την 19 Μαΐου 1998 στην Άγκυρα, ο ποδοσφαιρικός αγώνας Ελλάδος- Τουρκίας την 19η Μαΐου 2000 στην τουρκική πρωτεύουσα και μάλιστα στο στάδιο «Ατατούρκ», η αποβίβαση την ίδια ημερομηνία των τουρκικών στρατευμάτων στην Πελοπόννησο και η προσγείωση τουρκικών αεροσκαφών στην προσφυγική Νέα Αγχίαλο ή οι φετινές ποδοσφαιρικές συναντήσεις την ίδια ημέρα στην Κομοτηνή; Ποια υποχρέωση είχε ο Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας, να καταθέσει στεφάνι στο μαυσωλείο του Κεμάλ, του ανθρώπου που έχει κατηγορηθεί ως υπεύθυνος οργάνωσης και εκτέλεσης αυτών των εγκλημάτων; Γιατί η Βουλή των Ελλήνων αρνείται να εκδώσει την ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού και τα στοιχεία που αποδεικνύουν το έγκλημα της γενοκτονίας αθετώντας τις υποχρεώσεις που ανέλαβε με τη ψήφιση του σχετικού νομοσχεδίου; Από πότε η αλληλεγγύη ως βασικό συστατικό στοιχείο του Έλληνα τσαλακώνεται με την επικείμενη απέλαση των Ποντίων φοιτητών του Παντείου στην Τουρκία, που εμάς τους κατοίκους της Αλεξανδρούπολης μας θυμίζει την απέλαση 13 Ποντίων μαθητών εκ Τραπεζούντας τον Οκτώβριο του 1962; Οι δυνάμεις που πράττουν ανήθικα και χυδαία, που δεν σέβονται την ημέρα μνήμης είναι πολλές και έχουν διαπαραταξιακή προέλευση.

Και όλα αυτά τη στιγμή που στην ίδια την Τουρκία υπάρχουν δημοκρατικές δυνάμεις, που καλούν το τουρκικό καθεστώς να αναγνωρίσει τη γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού. Μετά τον άγνωστο διανοούμενο που έγραψε στο περιοδικό Kaldirac (Μοχλός Κωνσταντινούπολη) για τη γενοκτονία των λαών του Εύξεινου Πόντου, τελευταίο δείγμα αποτελεί ο Σύλλογος Αντιπάλων της Γενοκτονίας, εδώ κοντά μας στη Φρανκφούρτη ο οποίος έστειλε 11.247(!) υπογραφές, προς την τουρκική Εθνοσυνέλευση με τίτλο «αναγνωρίστε τη γενοκτονία» και υπότιτλο «αυτός είναι ο αληθινός δρόμος της φιλίας και της ειρήνης». Με την πολιτική που ακολουθείται την τελευταία περίοδο, θέλουν να επιστρέψουμε στη ρατσιστική λήθη της δεκαετίας του 1950, όταν απαγορευόταν στην Ελλάδα, κάθε ιστορική αναφορά για την Ιωνία, τη Θράκη, τον Πόντο, την Καππαδοκία, χάριν του δόγματος ακεραιότητας και επιβίωσης της Τουρκίας, του τελευταίου ρατσιστικού καθεστώτος στον κόσμο. Το ζητούμενο σήμερα από τα κέντρα αμνησίας και εξασφάλισης της βιωσιμότητας της Τουρκίας, είναι να καταργήσουν την 19η Μαΐου ως ημέρα μνήμης. Κινούνται χωρίς στρατηγική, με τυχοδιωκτισμό υπερασπιζόμενα τους φασίστες, τους Γκρίζους Λύκους με τους οποίους συνδιαλέγονται.

Η 19η Μαΐου όμως είναι απαράγραπτη και αναλλοίωτη, η ημέρα αυτή θα αναδειχθεί από όλους τους λαούς της περιοχής, σύμβολο της αντίστασης και του αγώνα ενάντια στο φασισμό και στο ρατσισμό.Οι Πόντιοι σήμεραΣήμερα στην Ελλάδα και τη Διασπορά στις Η.Π.Α., τη Γερμανία, την Αυστραλία, τον Καναδά, οι Πόντιοι είναι περίπου ενάμιση εκατομμύριο ψυχές, αποτελούν εκλεκτό τμήμα του ελληνικού έθνους, που μπόλιασαν μαζί με τους άλλους πρόσφυγες τον ελλαδικό χώρο με την εργατικότητα, την έφεση στην οικονομία, στις επιστήμες και τον πολιτισμό, και συντέλεσαν και συντελούν στην αναγεννητική προσπάθεια του έθνους, κράτησαν και κρατούν τον πολιτισμικό τους πλούτο, το αρχαιοπρεπές γλωσσικό ιδίωμα, που είναι η πιο γνήσια επιβίωση της αρχαίας ιωνικής διαλέκτου, τα τραγούδια, τους χορούς και τους μεταλαμπαδεύουν στις επερχόμενες γενιές. Με τα σωματεία και το θέατρο, τα περιοδικά και εφημερίδες οι Πόντιοι διασώζουν την πολιτισμική κληρονομιά, με τις ενώσεις και τους συλλόγους καλλιεργούν την παράδοσή τους και ζουν και πορεύονται με γνώμονα πάντα την ποντιακή ζωή και την ποντιακή τους συνέχεια.

Μέρος της ομιλίας του Θ. Μαλκίδη στην εκδήλωση του Συλλόγου Ποντίων Νταχάου για την ημέρα μνήμης της γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού. Γερμανία 19 Μαΐου 2002.