58 ΠΟΝΤΙΑΚΕΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΤΟ ΓΑΜΟ 1.- Αν ξαναγίνουμαι νύφε, εξέρω να καμαρώνω. (Αν ξαναγίνω νύφη, θα ξέρω να καμαρώνω). 2.- Α σην μάισσαν την νύφεν πολλά αοίκα να αναμέντ’ς. (Από τη μάγισσα τη νύφη πολλά τέτοια να περιμένεις). 3.-«Γάμπρε σαφλέα» «κυρά χειμονκός εν’» «ήξερα σε κι α σο καλοκαίρ’ κι αν». («Γαμπρέ σαλιάρη», «κυρά μου χειμώνας είναι», «σε ήξερα κι από το καλοκαίρι»). 4.-Γαμπρός υιός ’κι ίνεται και νύφε θαγατέρα. (Ο γαμπρός γιος δε γίνεται και η νύφη θυγατέρα). 5.-Η νύφε την κάρφαν ατ’ς πα αν ’κι έχ’, ξάν’ νύφε εν’. (Η νύφη και χωρίς το πέπλο, πάλι νύφη είναι). 6.-Η χαρά με τα τραγωδίας κι η θανή με τα μοιρολοϊας. (Ο γάμος με τραγούδια κι ο θάνατος με μοιρολόγια). 7.- Σην χαρά σ’ θα γράνω έναν ζευγάρ’ ποστάλα. (Στο γάμο σου θα χαλάσω ένα ζευγάρι παπούτσια. 8.-Τη γάμονος όλα δύσκολα κι η νύφε βαρεσμέντζα. 9.-Την γραίαν είπαν ατεν: «Σον ουρανόν γάμος ίνεται» κι εκείνε ερώτεσεν: «Η σκάλα απόθεν μερέες εν’;» (Είπαν στη γριά: Στον ουρανό γάμος γίνεται, κι εκείνη ρώτησε: Η σκάλα από ποια μεριά είναι;). 10.-Το κορίτσ’ ντ’ απαργάν’σον πεθερόν, στείλ’ν ατο σ’ οσπίτ’ν ατ’ς. (Το κορίτσι που κακοφέρεται στον παθερό, το στέλνουν στο σπίτι του). Ποντιακός Ελληνισμός Σελίδα 59 11.-Τον γάιδαρον σην χαράν εκάλεσαν κι εκουβάλεσεν και το σεμέρ’ν ατ’. (Τον γάιδαρο προσκάλεσαν σε γάμο και κουβάλησε μαζί του και το σαμάρι). 12.-Τριάντα χρόνια και καιρούς κι εσύ, κόρ’, ανάμνον. (Τριάντα χρόνια και καιροί κι εσύ κόρη περίμενε). 13.-Χολέσκεται η νύφε, τρώει ξυλέας, χολέσκεται η πεθερά, ξαν’ τρώει ξυλέας η νύφε. (Θυμώνει η νύφη τρώει ξυλιές, θυμώνει η πεθερά πάλι τρώει ξυλιές η νύφη). 14.-Το κορίτσ’ αν αφήντς ατο, για ζουρνατσήν θα παιρ’ για ταουλτσήν (σαφής). 15.- Η ψη την ψην ’κ’ εθέλεσεν. (Η ψυχή την ψυχή δε θέλησε) Λέγεται όταν δεν ταιριάζουν οι σύζυγοι. 16.-Άντραν κι άλογον πη ’κ’ εχ’ ’ς σην παρέβγαν έργον ’κ’ έχ’. (Όποια δεν έχει άντρα κι άλογο δεν έχει θέση στο κατευόδωμα). 17.- Η κόρ’ όσον το κάθεται η τυχ’ ατ’ς ανηβαίνει. (Όσο περνά η ηλικία της νέας καλυτερεύει και η τύχη της). 18.-Για τ’ εμέν άντρας ’κ’ ευρέθεν και προξενήτρα ξάι. (Για μένα δεν βρέθηκε άντρας ούτε προξενήτρα). 19.-Για τ’ εμέν άντρας ’κ’ εξέβεν και σκαφίδ’ ’κ’ επελεκέθεν (για άτυχη). 20.- Έντρισεν το συκοκούρ’, σαγ ολσούν καστανοκούρ’. (Παντρεύτηκε το κούτσουρο της συκιάς, ας ζήσει το κούτσουρο της καστανιάς) Λέγεται όταν παντρεύονται ηλικιωμένοι. 21.-Επέμ’νε ’ς σο τζαχ’ (Έμεινε στο τζάκι) Λέγεται για γεροντοκόρη. 22.- Όλ’ αν στέκ’νε, εσύ η σουμαδεμέντσα πα ντο στέκ’ς; (Όλοι κι αν στέκονται γιατί στέκεσαι και συ αρραβωνιασμένη;) Λέγεται για αυτόν που μένει αργός. 23.-Λιμόχορος λιμόχορος και πεινασμένος γάμος. (Λιμασμένος χορός και πεινασμένος γάμος). Λέγεται όταν δεν κάνουν τραπέζι στο γάμο. 24.-Άμον τ’ έρθεν ο χάρον ’ς δην πόρταν, όλ’ τη νύφεν ετέρεσαν. (Μόλις ήρθε ο χάρος στο σπίτι, όλοι τη νύφη κοίταξαν). 25.- Εσέν κορτσόπον λέγατο κι εσύ νυφίτσα άκσον. (Το λέω σε σένα κόρη, για να τ’ ακούσει η νύφη). 26.-Αλλ’ αντρίζ’νε κι άλλ’ μουγκρίζνε. (Άλλοι παντρεύονται κι άλλοι αναστενάζουν). 27.-Άλλο μίαν αν αντρίζω, θα εγροικώ και καματίζω. (Άλλη μια φορά αν παντρευτώ, θα ξέρω πώς να βάλω άλλον να δουλεύει στη θέση μου). 28.-Αλάλετος γάιδαρος σον γάμον καλεσμένος. (Απρόσκλητος γάιδαρος σε γάμο καλεσμένος). 29.-Ακαμάτριαν κυράν έχω, κι ακαμάτριαν νύφεν εποίκα. (Ακαμάτισσα γυναίκα έχω κι ακαμάτισσα νύφη έκανα). 30.-Όνταν ’κι θέλω να φιλώ σε, ερωτώ σε: το μάγ’λο σ’ μερ’ καικά εν; (Όταν δε θέλω να σε φιλήσω σε ρωτώ: Το μάγουλό σου που είναι;) 31.-Μικρός π’ εγυναίκ’σεν, καμίαν κ’ εκομπώθεν. (Όποιος παντρεύτηκε μικρός ποτέ δε γελάστηκε). 32.-Να μη ομάζναμε, ’κ’ εσυμπεθεράζναμε. (Αν δεν μοιάζαμε δε συμπεθεριάζαμε). 33.-Όλον το τέρτι μ’ τη πεθεράς ι μ’ ο θάνατον. (Όλος ο καημός μου ας είναι ο θάνατος της πεθεράς μου). 34.-Κρίμαν σ’ οβούδιν τ’ έσπαξα και την χαράν τ’ εποίκα (Κρίμα στο βόδι που έσφαξα και στο γάμο που έκανα). Λέγεται στις περιπτώσεις που διαψεύδονται οι προσδοκίες μας. 35.-Ας είχα τον άντρα μ’ κι ας έμνε και ση κυρού μ’ (Ας είχα τον άντρα μου κι ας ήμουν και στα πατρικά μου). Ειρωνικά για τις γυναίκες που τα θέλουν όλα δικά τους. 36.-Απ’ έξ’ ο χορόν γαϊτάν εν’. (Απ’ έξω από το χορό πολλά τραγούδια ξέρει). 37.-Ήμπαν γάμος εκεί παρανύφ’ σα. (Όπου γάμος εκεί παράνυφη). 38.-Κορίτσ’ ποι κατακλαίει, εγκλεσίαν χαλάν. (Εκείνος που κατηγορεί κορίτσι, χαλάει εκκλησία). 39.-Όλον τον κακόν τον γιο μ’, κι όλον τον καλόν γαμπρό μ’. (Ο πιο κακός μου γιος κι ο πιο καλός μου γαμπρός). 40.-Η νύφε πάντα εχπάσκουτον και καμίαν σον γαμπρόν να επαίγνεν ’κι επόρνεν. (Η νύφη πάντοτε ξεκινούσε και καμιά φορά στο γαμπρό να πάει δεν μπορούσε). 41.-Η ’υναίκα σ’, είπαν ατόν, θα αφήν’τσε. Πεσκί μ’ εγώ ’κι εφέκ’ ατέν; είπεν (Η γυναίκα σου θα σ’ αφήσει, του είπαν. Μήπως εγώ δεν την άφησα; απάντησε). 42.-Η τεμπέλτσα η νύφε ους να μερών’ κοσκινίζ’. (Η τεμπέλα νύφη μέχρι να ξημερώσει κοσκινίζει). 43.-Ήνταν εφτάει ο κόσμον όλον, θα εφτάει κι ο Κοσμάς. (Ό,τι θα κάνει ο κόσμος όλος, θα κάνει κι ο Κοσμάς). 44.-Επάντρεψες τον γιος σ; Ο γείτονάς σης γίνεται (σαφής). 45.-Το γεφύρ’ ντ’ εδιάβεν ο κόσμον, εγώ πα θα διαβαίνω. (Το γιοφύρι που ο κόσμος όλος πέρασε κι εγώ θα το περάσω). 46.-Τη πεθεράς ο θάνατον, τη νύφες χοροστασία. (Της πεθεράς ο θάνατος της νύφης στήσιμο χορού). 47.-Άμε, μανίτσα, μ’ εκείθεν, έλα γυναικίτσα μ’, εδώθε. (Άντε, μανούλα μου, πήγαινε κατακεί κι εσύ, γυναικούλα μου, έλα καταδώ). 48.-Ανεφορίτες γάιδαρος, κατηφορίτσα νύφε. (Απ’ ανηφόρα ο γάιδαρος κι από κατηφόρα η νύφη). 49.-Δέβα κλάψον τον άντρα μ’ κι εγώ ας χορεύω. (Πήγαινε κλάψε τον άντρα μου κι εγώ ας χορέψω). 50.-Δείξον με πώς αγαπάς με, να δίγω σε και την ψη μ’. (Δείξε μου πως μ’ αγαπάς, να σου δώσω και την ψυχή μου). 51.-Εγνώρτσες την παντρειάν, νούντσον και την χειρείαν. (Γνώρισες την παντρειά σκέψου τώρα και την χηρεία). 52.-Είνας ’υναίκα το κιφάλ’ν ατ’ς κι επόρνεν να έδενεν κι εδάβεν να δεν’ τη νύφες το κιφάλ’. (Μια γυναίκα το κεφάλι της δεν μπορούσε να δέσει και πήγε να δέσει της νύφης το κεφάλι). 53.-Είχα σε και ’κι εθέλνα σε, εχάσα σε κι αραεύω σε. (Σε είχα και δε σε ήθελα, σ’ έχασα και σε γυρεύω). 54.-Από μακρά τη ταουλί’ η λαλία γαπάν έρται. (Από μακριά ο ήχος του ταουλιού έρχεται χοντρός και τραχύς). (Η διάδοση μιας πληροφορίας και η φήμη μεγαλοποιεί τα πραγματικά γεγονότα). 55.-Η κόρ’ εγάπανεν τον χορόν κι ηύρεν λυριτζήν άντρα. (ανάλογο με το «Κοίλησε ο τέντζερης και βρήκε το καπάκι του). 56.-Η νύφε κάθεται κι η πεθερά γυροκλώσκεται. (ειρωνικά για εκείνους που παραμελούν τα καθήκοντά τους). 57.-Η τσούνα αν ’κι λαϊζ’ τ’ ουδάρ’ ν’ ατς, ο σκύλον κι σουμών’. (Η σκύλα αν δεν κουνήσει την ουρά της, ο σκύλος δεν πλησιάζει). 58.-Τσούνα πεθερά, καμίαν νύφε κ’ ένουσνε; (Σκύλα πεθερά, ποτέ σου δεν έγινες νύφη;) Πηγή: http://3lyk-ptolem.koz.sch.gr/.../arxeia/pontiakos.pdf .Φωτογραφίες: https://blogs.sch.gr/pontos