ΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥΣ

Τα Ποντιακά επίθετα, άρχισαν να παίρνουν συγκεκριμένες καταλήξεις με κυρίαρχες αυτή σε «-ίδης» και «-άδης» από τα μέσα του 18ου αιώνα, όταν επετράπη από την τουρκική κυβέρνηση η ίδρυση επίσημων Ελληνικών σχολείων στον Πόντο, ενώ μέχρι τότε υπήρχαν τα εκκλησιαστικά παλαιού τύπου σχολεία. Η ανάγκη καταγραφής των μαθητών σε μητρώα και καταλόγους, αλλά και η επιθυμία των διδασκάλων για την Ελληνική παιδεία και μόρφωση, τους ώθησε να προσθέσουν την αρχαιοπρεπή κατάληξη «-ίδης» στο επώνυμο που είχαν μέχρι τότε οι μαθητές. Σε κάποια επώνυμα συναντάμε τις καταλήξεις: -ίδης, -άδης, -ειάδης, -πουλλος, -όπουλλος, -ωφ (σλαβ.) και -ογλού (λ.τ. oglu = γιος). Κάποια άλλα επώνυμα έχουν τις καταλήξεις: -άντης, -άντ(οι), -άντων, -άντας, -ής, -κλής, -άς (ήας), -ούλλης, -εάδης, -ύδης, -ήζ. Πολλοί από τους πρόσφυγες Ποντίους, μετά την έλευσή τους στην Ελλάδα μεταγλωττίσανε τα τουρκικά επώνυμά τους προσθέτοντας τις καταλήξεις –ίδης, -είδης, -ειάδης, -ιάδης για να δηλώσουν εμφαντικά την ελληνική τους καταγωγή. Εξετάζοντας τα ποντιακά επώνυμα διαπιστώνουμε πως ταξινομούνται σε επώνυμα που προέρχονται από πατρώνυμα, επαγγέλματα, τοπωνύμια και χαρακτηριστικά ή παρατσούκλια. Παρακάτω παραθέτουμε ορισμένα επίθετα από κάθε κατηγορία: Από το βαπτιστικό όνομα: Αθανάσιος (Αθανασιάδης), Ανδρέας (Ανδρεάδης), Απόστολος (Αποστολίδης), Νικόλαος (Νικολαΐδης), Παναγιώτης (Παναγιωτίδης) Αβραμίδης, Ακριτίδης, Αντωνιάδης, Βασιλειάδης, Γεωργιάδης, Γρηγοριάδης, Θεοδωρίδης, Ιασωνίδης, Ιορδανίδης, Κωνσταντινίδης, Πετρίδης, Σαββίδης, Χριστοφορίδης κ.ά.. Επίθετα από επαγγέλματα: Ζουρνατζίδης (ο μουσικός που παίζει ζουρνά), Καζαντζίδης (καζαντζής = χαλκιάς), Καλαϊτζίδης (καλαϊτζίδης = γανωματής), Καρβουνίδης (=ο έμπορος κάρβουνου) Κεμεντζετσίδης (κεμεντζετζή ς= λυράρης), Κουγιουμτζίδης ή Κοεμτζίδης (κουγιουμτζής =αργυροχρυσοχόος), Οικονομίδης, Ουσταμπασίδης (ουστάμπασης = αρχιτεχνίτης, αρχιμεταλλουργός), Πεχλιβανίδης (πεχλιβάνης = παλαιστής), Σιδερίδης, Υφαντίδης, Λιθοξόος (ο ασχολούμενος με τη λάξευση τω λίθων), Κεραμείδης (ο ασχολούμενος με τον πηλό), Μεταλλείδης (ο επεξεργαζόμενος μέταλλα), Σαραφίδης (ο αργυραμοιβός) κ.ά Επίθετα από τοπωνύμια: Κανετίδης (ο καταγόμενος από την Αργυρούπολη, από την ονομασία Κάν(ιν) της Αργυρούπολης, Κογκαλίδης (από το χωριό Κογκά της Τραπεζούντας), Κοροξενίδης (από το χωριό Κορόνιξα ή Κορόξενα της Αργυρούπολης), Μουρατχανίδης (από το χωριό Μουραχτάν), Νικοπολιτίδης (από την Νικόπολη, συναντάται ακόμη και ως Καραχισαρίδης από την τουρκική ονομασία της Νικόπολης «Καραχισάρ»), Λαρχανίδης (από την Λαραχανή), Πολατίδης (από την περιοχή Πολάτ), Τοκατλίδης (από την Τοκάτη), Τσαρτσάμπαλης (ο καταγόμενος από την Τσαρτσαμπά), Σαμψολίδης (ο καταγόμενος από την Αμισό ή Σαμψούντα), Σταυριώτης (ο καταγόμενος από το Σταυρίν), Μοχωρίδης (ο καταγόμενος από τη Μόχωρα), Μουζενίδης (ο καταγόμενος από τη Μούζενα), Απεσλίδης (ο καταγόμενος από το Απέσ’) κ.ά. Επίθετα από παρατσούκλια και χαρακτηριστικά: Ασλανίδης (από το aslan = λιοντάρι), Ατματζίδης (από το atmaca = γεράκι), Ζαρογουλίδης (αυτός που έχει στραβό λαιμό), Καμπουρίδης, Καπασακαλίδης (αυτός που έχει χοντρό πηγούνι), Καρακασίδης (αυτός που έχει μαύρα φρύδια), Κοτσαμπουϊκίδης (=αυτός που έχει μεγάλο μουστάκι), Κωφίδης, Ποζίδης (ξανθός ή σταχτής), Τσαχουρίδης (γαλανομάτης ή ξανθός), Τσιρκινίδης (άσχημος), Χονδροματίδης, Σαπουτμάς (από τουρκ. sapitmak = ο παράφρων), Αλαλούκης (από το άλαλος), Κουσής (από το τουρκ. kus = πουλί. Στην Ελλάδα μεταγλωττίστηκε σε Κουσίδης) κ.ά. Το χρώμα των ματιών, του δέρματος, των μαλλιών κ.λ.π: Καραγκιόζογλου ή Καραγκιοζίδης (μεταγλωττίστηκε σε Μαυρομάτης), Σαρτσάς (λ.τ. sari = ο ξανθός, ο κίτρινος) κ.ά Από τα σωματικά ελαττώματα: Τοπαλίδης (από το τουρκ. topal = κουτσός), Παρμακσούζ (από το τουρκ. parmak = δάκτυλο, μεταγλωττίστηκε σε Αδάκτυλος), Κουλοχέρης (ο μονόχειρας) κ.ά. Από εβραϊκά ονόματα: Ιακωβίδης (Ιακώβ), Αβραμίδης (Αβραάμ), Ισαακίδης (Ισαάκ), Μιχαηλίδης (μιχαήλ), Γαβριηλίδης (Γαβριήλ), Ιωακειμίδης (Ιωακείμ) κ.ά. Από τα βυζαντινά ονόματα: Φωκάς, Γαβράς, Μουρούζης, Κομνηνός, Βελισσαρίδης (Βελισσάριος) κ.ά Από φυσικά φαινόμενα: Χειμωνίδης (χειμώνας), Ζερζελίδης (από το τουρκικό zerzele = σεισμός), Βροχόπουλος (βροχή) κ.ά. Το γεγονός ότι μερικά από τα επώνυμα και όχι μόνο της Ποντιακής, που δηλώνουν επάγγελμα ή χαρακτηριστικό προέρχονται από τουρκικές λέξεις, δε σημαίνει ότι υστερούν εθνικά. Η μακραίωνη υποδούλωση του Ελληνικού έθνους από τους Τούρκους, είχε ως αποτέλεσμα κάποιες λέξεις της τουρκικής να ενσωματωθούν στην ποντιακή αλλά και στη νεοελληνική. Άλλωστε, τέτοια φαινόμενα παρατηρούνται μεταξύ γειτονικών λαών. Η προέλευση των επωνύμων -και όχι μόνο των ποντιακών- δε παύει να είναι ένα θέμα που παρουσιάζει ενδιαφέρον και το οποίο χρήζει περαιτέρω έρευνας από την επιστήμη της γλωσσολογίας. Πηγή : Αποσπάσματα από: www.newsbomb.gr ergasia-press.gr Φωτογραφία: https://blogs.sch.gr/pontos2gympyrg